با سلام
ایه و من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوکل علی الله فهو حسبه ان الله با امره قد جعل الله لکل شیئا قدرا
در مورد فواید این ذکر و برکات ان و همچنین در مورد احادیث و روایات شان این ایه اطلاعات کامل و جامعی رومیخواستم بدونم.
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
جمعى از مفسران گفتهاند كه شأن نزول اين آيه "عوف بن مالك" از ياران پيامبر (ص) بود. دشمنان اسلام فرزندش را اسير كردند، او به محضر پيامبر (ص) آمد و از اين ماجرا و فقر و تنگدستى شكايت كرد، فرمود: تقواى را پيشه كن و شكيبا باش و بسيار ذكر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را بگو، او اين كار را انجام داد، ناگهان در حالى كه در خانهاش نشسته بوده فرزندش از در، درآمد، معلوم شد كه از يك لحظه غفلت دشمن استفاده كرده و فرار نموده، و حتى شترى از دشمن را نيز با خود آورده است. (اينجا بود كه آيه فوق نازل شد و از گشايش مشكل اين فرد با تقوى و روزى از جايى كه انتظارش را نداشت خبر داد).
ذكر اين مطلب نيز لازم است كه هرگز مفهوم آيه، اين نيست كه انسان تلاش و كوشش براى زندگى را به دست فراموشى بسپارد، و بگويد در خانه مىنشينم و تقوا پيشه مىكنم و ذكر" لا حول و لا قوة الا باللَّه" مىگويم تا از آنجا كه گمان ندارم به من روزى مىرسد، نه هرگز مفهوم آيه چنين نيست، هدف تقوى و پرهيزكارى توأم با تلاش و كوشش است، اگر با اين حال درها به روى انسان بسته شد خداوند گشودن آنها را تضمين فرموده است.
و لذا در حديثى مىخوانيم كه امام صادق(ع) فرمود: جمعى از ياران رسول خدا (ص) وقتى آيه وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ" نازل شد درها را به روى خود بستند، و رو به عبادت آوردند و گفتند:" خداوند روزى ما را عهدهدار شده"! اين جريان به گوش پيامبر (ص) رسيد، كسى را نزد آنها فرستاد كه چرا چنين كردهايد؟ گفتند: اى رسول خدا (ص) چون خداوند روزى ما را تكفل كرده و ما مشغول عبادت شديم، پيامبر (ص) فرمود: انه من فعل ذلك لم يستجب له، عليكم بالطلب!:" هر كس چنين كند دعايش مستجاب نمىشود، بر شما باد كه تلاش و طلب كنيد".( 1)
2- روح توكل:
منظور از توكل بر خدا، اين است كه انسان تلاشگر كار خود را به او واگذارد و حل مشكلات خويش را از او بخواهد، خدايى كه از تمام نيازهاى او آگاه است، خدايى كه نسبت به او، رحيم و مهربان است، و خدايى كه قدرت به حل هر مشكلى دارد.
كسى كه داراى روح توكل است، هرگز ياس و نوميدى را به خود راه نمىدهد، در برابر مشكلات احساس ضعف و زبونى نمىكند، در برابر حوادث سخت، مقاوم است، و همين فرهنگ و عقيده چنان قدرت روانى به او مي دهد كه مىتواند بر مشكلات پيروز شود، و از سوى ديگر امدادهاى غيبى كه به متوكلان نويد داده شده است به يارى او مىآيد، و او را شكست و ناتوانى رهايى مىبخشد.
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام (ص) آمده است كه فرمود: از جبرائيل، پرسيدم: توكل چيست؟ گفت: العلم بان المخلوق لا يضر و لا ينفع، و لا يعطى و لا يمنع، و استعمال الياس من الخلق، فاذا كان العبد كذلك لم يعمل لاحد سوى اللَّه، و لم يرج و لم يخف سوى اللَّه، و لم يطمع فى احد سوى اللَّه فهذا هو التوكل: حقيقت توكل اين است كه انسان بداند: مخلوق، نه زيان مىرساند، و نه نفع، و نه عطا مىكند و نه منع، چشم اميد از خلق برداشتن (و به خالق دوختن) هنگامى كه چنين شود، انسان جز براى خدا كار نمىكند، به غير او اميد ندارد، از غير او نمىترسد، و دل به كسى جز او نمىبندد، اين روح توكل است" .
" توكل" با اين محتواى عميق، شخصيت تازهاى به انسان مىبخشد، و در تمام اعمال او اثر مىگذارد، لذا در حديثى مىخوانيم كه پيغمبر اكرم (ص) در شب معراج از پيشگاه خداوند سؤال كرد: پروردگارا! اى الاعمال افضل، قال ليس شىء عندى افضل من التوكل على و الرضا بما قسمت: چه عملى از همه اعمال برتر است".خداوند متعال فرمود :" چيزى در نزد من افضل و برتر از توكل بر من، و خشنودى به آنچه قسمت كردهام نيست".
بديهى است توكل به اين معنى هميشه توأم با جهاد و تلاش و كوشش است، نه تنبلى و فرار از مسئوليتها.(2)
در حديثي پيامبر فرمود:
إنّي لأعلم آية لو أخذ بها النّاس لكفتهم وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً فما زال يقولها و يعيدها.(3)
آيه اي در كتاب خدا سراغ دارم كه اگر همه مردم به آن پناه ببرند، همه را كفايت مي كند و آن آيه "و من يتق الله يجعل له مخرجا" هست و پيامبر پيوسته اين آيه را تلاوت مي كرد و تكرار مي نمود.
پي نوشت:
1. مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، ناشر دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش، نوبت اول، ج24، ص 236
2. همان، ج24، ص 239.
3. مشهدي، كنزالدقائق، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، 1368ش، ج13، ص306.
موفق باشید.
