جن

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در ابتدا بايد گفت از آن جا كه جن در زمره موجوداتي است كه ارتباط و تماس آن ها با انسان بسيار محدود و نادر است ،شناخت كامل و دقيقي از اين موجودات و ويژگي هاي آن ها در دست نيست؛ اما از منابع ديني اين گونه به دست مي آيد كه جن موجودي است كه در حالت عادي از حس و ادراك حسي انسان پنهان است اما داراي عقل و قدرت و اختيار است. از آيات قرآن استفاده مي‏شود كه جنيان به خاطر همين صفات مكلّف به تكاليف الهي هستند .
حال در مورد تاثير و دخل و تصرف جنيان در زندگي انسان ها بايد گفت: تسلط يا تاثير آنها در زندگي انسانها از نظر عقل محال نبوده و امري ممكن است. زيرا دنيا محل رخداد حوادث متفاوت و تاثير و تاثر عوامل گوناگون بر يكديگر است و در بعضي از آيات و روايات نيز به برخي از اين تاثيرات اجمالي اشاره شده است چنان كه خداوند در قرآن مي فرمايد:
الَّذينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَس(1) كسانى كه ربا مى‏خورند، (در قيامت) برنمى‏خيزند مگر مانند كسى كه بر اثر تماسّ شيطان، ديوانه شده (و نمى‏تواند تعادل خود را حفظ كند گاهى زمين مى‏خورد، گاهى بپا مى‏خيزد.
جمعى از مفسرين معتقد هستند كه تعبير" مس شيطان" كنايه از بيمارى روانى و نوعي جنون است ... هيچ بعيد نيست كه بعضى از كارهاى شيطانى و اعمال بى‏رويه و نادرست سبب يك نوع جنون شيطانى گردد، يعنى به دنبال آن اعمال، شيطان در شخص اثر بگذارد و تعادل روانى او را بر هم زند از اين گذشته اعمال شيطانى و نادرست هنگامى كه روى هم متراكم گردد اثر طبيعى آن از دست رفتن حس تشخيص صحيح و قدرت بر تفكر منطقى مى‏باشد.(2)
مرحوم علامه طباطبائي نيز در ذيل آيه مذكور مي فرمايد: تشبيهى كه در آيه شده، و رباخوار را به كسى تشبيه كرده كه در اثر مس شيطان ديوانه شده، خالى از اين اشعار نيست كه چنين چيزى (يعنى ديوانه شدن در اثر مس شيطان) امرى است ممكن، چون هر چند آيه شريفه دلالت ندارد كه همه ديوانگان در اثر مس شيطان ديوانه شده‏اند، ولى اينقدر دلالت دارد كه بعضى از جنونها در اثر مس شيطان رخ مى‏دهد. مطلب ديگرى كه از اين آيه استفاده مى‏شود اين است كه هر چند دلالت ندارد بر اينكه مس نامبرده به وسيله خود ابليس انجام مى‏شود چون كلمه (شيطان) به معناى ابليس نيست، بلكه به معناى شرور است، چه از جن باشد و چه از انس، و ليكن اين مقدار دلالت دارد كه بعضى از ديوانگى‏ها در اثر مس جن كه ابليس هم فردى از جن است، رخ مى‏دهد.(3)
نظير اين موارد در برخي از روايات هم مورد اشاره قرار گرفته است. (4) اما در مورد چگونگي و حد و اندازه تاثير اجنه در زندگي انسانها بايد گفت كه از ادله نقلي و آيات و روايات بدست مي آيد كه ابليس كه سركرده جنيان شرور و شياطين است بر هيچ كسي تسلط كامل ندارد و تسلط او تنها در حد وسوسه و تشويق به انجام رفتارهاي نادرست و معصيت آلود است چنان كه قرآن مي فرمايد:
وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لي‏ فَلا تَلُومُوني‏ وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ؛ (5) شيطان، هنگامى كه كار تمام مى‏شود، مى‏گويد: «خداوند به شما وعده حق داد و من به شما وعده (باطل) دادم، و تخلّف كردم! بر شما تسلّطى نداشتم، جز اينكه دعوت تان كردم و شما دعوت مرا پذيرفتيد! بنا بر اين، مرا سرزنش نكنيد خود را سرزنش كنيد.
از آيات ديگر بدست مي آيد كه شيطان فقط بر كساني كه او را به سر پرستي خود برگزيده اند و به خدا شرك ورزيده اند تسلط دارد، ولي بر انسان ها ي مومن و متوكل به خداوند تسلطي ندارد چنان كه مي فرمايد: إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذينَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ * اِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ ؛(6) چرا كه او، بر كسانى كه ايمان دارند و بر پروردگارشان توكّل مى‏كنند، تسلّطى ندارد. تسلّط او تنها بر كسانى است كه او را به سرپرستى خود برگزيده‏اند، و آنها كه نسبت به او [خدا] شرك مى‏ورزند (و فرمان شيطان را به جاى فرمان خدا، گردن مى‏نهند).
در نتيجه اجنه بر هيچ انساني تسلط كامل ندارند، بلكه بر اساس آيات و روايت تاثير آنها در ابتدا تنها درحد وسوسه مي باشد ولي بعد از پذيرش ولايت آنها و تن دادن به اعمال و رفتارهاي شيطاني تسلط آنها بر انسان بيشتر مي شود و ممكن است تا حد ديوانگي و جنون پيش برود.
اما در مورد سوال سوم شما بايد گفت كه بر اساس آموزه هاي ديني هر چند كه گفتن بسم الله الرحمن الرحيم داراي فوائد و آثار فراواني است ولي در متون ديني سندي براي اين سخن كه اجنه با صرف گفتن بسم الله الرحمن الرحيم فراري مي شوند پيدا نكرديم و تنها در بعضي از روايات آمده است كه با نزول بسم الله الرحمن الرحيم اجنه و شياطين از آسمانها رانده شدند. اما راهكار ها و دعاهاي فراواني از ائمه (ع) براي دفع اجنه نقل شده است كه بسم الله الرحمن الرحيم جزئي از آن دعاهاست كه به چند تا از آنها اشاره مي كنيم .
1- يكي از بهترين راهكارها براي در امان ماندن از شر اين موجودات، قرائت مداوم سوره ناس وفلق است؛ از امام صادق(ع) نقل شده كه درباره آثار و بركات سوره الناس فرمود:
«مَن قرأها في منزله كلّ ليلة، أمن من الجنّ والوسواس، ومَن كتبها و علّقها على الأطفال الصغار حُفظوا مِن الجانّ بإذن الله تعالى؛(7)
كسي كه سوره ناس را در منزلش قرائت كند، از جن و وسوسه‌ها محفوظ مي‌ماند. كسي كه آن سوره را بنويسد و بر اطفال كوچك همراه كند، آن اطفال به اذن خداوند از شرّ جنيان محفوظ مي‌مانند.»
2- همچنين از امام صادق‌روايت شده است‌: "هر كه سوره جن را بسيار بخواند، در دنيا از چشم جنيان و دميدن‌ها و سحر و مكر ايشان محفوظ باشد، "(8)
3- در كتاب مفاتيح الجنان از پيامبر اكرم نقل شده كه ‌براي دفع شياطين و جادوگران آيه سخره( سوره اعراف آيه 54-56) را بخوانند: "ان ربكم اللّه الذي خلق السموات و الارض في سته ايام ثم استوي علي العرش، يغشي الليل النهار ،يطلبه حثيثاً و الشمس و القمر و النجوم مسخرات بامره ،الا له الخلق و الامر، تبارك اللّه رب العالمين، اُدعوا ربكم تضرعاً و خفيه ،انه لايحب المعتدين و لاتفسدوا في الارض بعد اصلاحها و ادعوه خوفاً و طمعاً ،ان رحمة اللّه قريب من المحسنين‌."(9)
4-خواندن سوره ها و آيات قرآنى مانند سوره «ياأيّهاالكافرون»، «قل هو الله أحد» و «آية الكرسى» و آيه «انّى توكّلت على الله ربّى و ربّكم ما من دابّة الاّ هو آخذ بناصيتها إنّ ربّى على صراط مستقيم»(10) توصيه مي شود .البته ممكن است جنيان شرور و كافر از نفس شنيدن كلام الهي مانند آيه بسم الله هم تنفر داشته و از آن گريزان باشند. اما همه اين موارد در مورد اجنه غير مومن صدق مي كند و الا جنيان مومن كه در پي آزار انسان ها نيستند از اين آيات نيز رويگردان نخواهند بود.
در مورد شوال آخر هم به دليل ابهام در اصل واقعه و جزئيات آن نمي توان اظهار نظر دقيقي نمود.
پي‌نوشت‏ها:
1. بقره(2)آيه275.
2. ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1374، ج2، ص368.
3. علامه طباطبائي، الميزان، ترجمه محمد باقر موسوي همداني، دفتر انتشارات اسلامي، قم، 1372، ج2، ص633.
4. ر.ك. عليرضا رجالي،‌ جن و شيطان، ص90.
5. ابراهيم (14) آيه 22.
6. نحل (16) آيه 99- 100.
7. البرهان، ج 10، ص 491.
8. علامه طبرسي‌، مجمع البيان‌، ج 10، ص 365.
9. مفاتيح الجنان‌، شيخ عباسي قمي‌، مطبوعات ديني‌، قم‌، ص 520 و 521.
10. هود(11) آيه 55.
موفق باشید.