با عرض سلام و خسته نباشید و تبریک یوم الله 22 بهمن.
در برهان نظم گفته می شود که در این نظام فعلی نظمی دقیق و شگفت انگیز حاکم است و این نظام به صورت احسن و اکمل آفریده شده است و چون هر نظمی ناظمی دارد نتیجه گرفته می شود که این جهان نیز ناظم و خالقی دارد که همان خدای متعال است.
سوال من در اینجاست که از کجا می فهمیم که این نظام احسن و اکمل است؟ ما که نظام های دیگر را تجربه نکرده ایم یا سر در نمی آوریم که کدام نظام خوب و کدام یک بهتر است!
با تشکّر
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
اشكالي كه ذكر كرديد يكي از اشكالات مشهور فيلسوف غربي «ديويد هيوم» است. اين اشكال مبتنى بر انگاره و پيشفرض خاصي از سوي ايشان است بدين صورت كه كبراى برهان نظم را تجربى و ناشى از قياس گرفتن جهان به فرآوردههاى صنعتى بشر بدانيم. توضيح بيشتر اينكه دلالت نظم، هماهنگى و هدفمندى بر تدبير، شعور و هدفدارى امرى عقلى است؛ و هر كجا عقل و خرد نشانى از نظم و هماهنگى بيابد، بدون وساطت قياس به صنع بشرى، با جزم و يقين، دخالت شعور و اراده را نتيجه مىگيرد.
اشتباه بزرگ و اساسى هيوم در اين جا ناشى از تجربهگرايى اوست. او تنها راه دلالت ذهن از معلول به علت، و معلولات مشابه به علل مشابه را روش تجربى مىانگارد. از اين رو گمان برده است كه الهيون همانطور كه با مشاهده ماشينهاى انسان ساخت، به قريحه سرشار سازندهاش پى مىبرند، جهان را نيز ماشينى انگاشتهاند كه مهندسى فوقالعاده با هوش دارد. در حالى كه عقل و خرد بشرى بدون وساطت چنين قياسى در هر كجا و به هر سان نظمى مشاهده كند، بر اساس قواعد قطعى و مسلمى چون اصل عليت و سنخيت علت و معلولى به وجود علتى دانا و توانا پى مىبرد.
معلوم شد كه برهان نظم تماماً تجربى نيست، بلكه تنها مقدمه نخست آن تجربى است و كبراى آن، حداقل در برخى از قرائتهاى برهان، عقلى و مبتنى بر اصل عليت و فروع آن است. به عبارت ديگر آنچه كبراى برهان نظم دلالت دارد، رابطه نظم و هدفمندى با شعور و هدفدارى از نظر عقل و به طور عام و مطلق است؛ اعم از اينكه چنين چيزى مربوط به فعل انسانى باشد يا چيز ديگرى چون جهان؛ به تكرار تجربه پذير باشد، يا نباشد.
براي مطالعه بيشتر ر.ك: آيت الله سبحاني، جعفر، مدخل مسايل جديد در علم كلام، نشر موسسه امام صادق(ع)، قم، 1386ش، ج1.
موفق باشید.
