ایه و من یتق الله

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
با توجه به اين كه در اين سوره در چهار آيه سه بار از من يتق الله استفاده شده است، سوال شما به نوعي مبهم است كه منظورتان چيست؟ و سه احتمال در پرسش شما وجود دارد و چون فرصت پاسخگويي براي ما وجود ندارد، ما هم در ابتداء ضمن بيان آن آيات و پرسش هاي احتمالي، به صورت دو نكته پاسخ مي دهيم:
1- راجع به تقواي الهي و آثار و فوائد تقوا كه محور اين آيات است؟
2- شان نزول چهار آيه ذيل يا اين دو آيه (( مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً .وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدْرا (1) را توضيح بدهيم.
3-تفسير و تبيين اين آياتي كه يتق الله دارد را بيان كنيد؟
1- فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِنْكُمْ وَ أَقيمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً (2)
2- وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يحَْتَسِبُ وَ مَن يَتَوَكلَ‏ْ عَلىَ اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدْرًا(3)
3- وَ اللاَّئي‏ يَئِسْنَ مِنَ الْمَحيضِ مِنْ نِسائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللاَّئي‏ لَمْ يَحِضْنَ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْراً (4)
4- ذلِكَ أَمْرُ اللَّهِ أَنْزَلَهُ إِلَيْكُمْ وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئاتِهِ وَ يُعْظِمْ لَهُ أَجْراً (5)
نكته‏ها:
1- تقوى عامل نجات از مشكلات:
آيات فوق از اميدبخش‏ترين آيات قرآن مجيد است كه تلاوت آن دل را صفا و جان را نور مى‏بخشد، پرده‏هاى ياس و نوميدى را از بين مي برد، شعاع هاى حيات بخش اميد را به قلب مى‏تاباند، و به تمام افراد پرهيزگار با تقوا وعده نجات و حل مشكلات مى‏دهد.
در حديثى از ابو ذر غفارى نقل شده كه پيامبر (ص) فرمود: انى لا علم آية لو اخذ بها الناس لكفتهم: وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً، فما زال يقولها و يعيدها: من آيه‏اى را مى‏شناسم كه اگر تمام انسانها دست به دامن آن زنند براى حل مشكلات آنها كافى است، پس آيه" وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ" را تلاوت فرمود و بارها آن را تكرار كرد.
جمعى از مفسران گفته‏اند: كه نخستين آيه فوق، در باره" عوف بن مالك" نازل شده است كه از ياران پيامبر (ص) بود، دشمنان اسلام فرزندش را اسير كردند، او به محضر پيامبر (ص) آمد و از اين ماجرا و فقر و تنگدستى شكايت كرد، فرمود: تقواى را پيشه كن و شكيبا باش و بسيار ذكر لا حول و لا قوة الا باللَّه را بگو، او اين كار را انجام داد، ناگهان در حالى كه در خانه‏اش نشسته بوده فرزندش از در، درآمد، معلوم شد كه از يك لحظه غفلت دشمن استفاده كرده و فرار نموده، و حتى شترى از دشمن را نيز با خود آورده است. (اينجا بود كه آيه فوق نازل شد و از گشايش مشكل اين فرد با تقوى و روزى از جايى كه انتظارش را نداشت خبر داد).
ذكر اين مطلب نيز لازم است كه هرگز مفهوم آيه، اين نيست كه انسان تلاش و كوشش براى زندگى را به دست فراموشى بسپارد، و بگويد در خانه
مى‏نشينم و تقوا پيشه مى‏كنم و ذكر" لا حول و لا قوة الا باللَّه" مى‏گويم تا از آنجا كه گمان ندارم به من روزى مى‏رسد، نه هرگز مفهوم آيه چنين نيست، هدف تقوى و پرهيزكارى توأم با تلاش و كوشش است، اگر با اين حال درها به روى انسان بسته شد خداوند گشودن آنها را تضمين فرموده است.
و لذا در حديثى مى‏خوانيم كه امام صادق(ع) فرمود: جمعى از ياران رسول خدا (ص) وقتى آيه وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ" نازل شد درها را به روى خود بستند، و رو به عبادت آوردند و گفتند:" خداوند روزى ما را عهده‏دار شده"! اين جريان به گوش پيامبر (ص) رسيد، كسى را نزد آنها فرستاد كه چرا چنين كرده‏ايد؟ گفتند: اى رسول خدا (ص) چون خداوند روزى ما را تكفل كرده و ما مشغول عبادت شديم، پيامبر (ص) فرمود: انه من فعل ذلك لم يستجب له، عليكم بالطلب!:" هر كس چنين كند دعايش مستجاب نمى‏شود، بر شما باد كه تلاش و طلب كنيد".( 6)
2- روح توكل:
منظور از توكل بر خدا، اين است كه انسان تلاشگر كار خود را به او واگذارد و حل مشكلات خويش را از او بخواهد، خدايى كه از تمام نيازهاى او آگاه است، خدايى كه نسبت به او، رحيم و مهربان است، و خدايى كه قدرت به حل هر مشكلى دارد.
كسى كه داراى روح توكل است، هرگز ياس و نوميدى را به خود راه نمى‏دهد، در برابر مشكلات احساس ضعف و زبونى نمى‏كند، در برابر حوادث سخت، مقاوم است، و همين فرهنگ و عقيده چنان قدرت روانى به او مي دهد كه مى‏تواند بر مشكلات پيروز شود، و از سوى ديگر امدادهاى غيبى كه به متوكلان نويد داده شده است به يارى او مى‏آيد، و او را شكست و ناتوانى رهايى مى‏بخشد.
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام (ص) آمده است كه فرمود: از جبرائيل، پرسيدم: توكل چيست؟ گفت: العلم بان المخلوق لا يضر و لا ينفع، و لا يعطى و لا يمنع، و استعمال الياس من الخلق، فاذا كان العبد كذلك لم يعمل لاحد سوى اللَّه، و لم يرج و لم يخف سوى اللَّه، و لم يطمع فى احد سوى اللَّه فهذا هو التوكل: حقيقت توكل اين است كه انسان بداند: مخلوق، نه زيان مى‏رساند، و نه نفع، و نه عطا مى‏كند و نه منع، چشم اميد از خلق برداشتن (و به خالق دوختن) هنگامى كه چنين شود، انسان جز براى خدا كار نمى‏كند، به غير او اميد ندارد، از غير او نمى‏ترسد، و دل به كسى جز او نمى‏بندد، اين روح توكل است" .
" توكل" با اين محتواى عميق، شخصيت تازه‏اى به انسان مى‏بخشد، و در تمام اعمال او اثر مى‏گذارد، لذا در حديثى مى‏خوانيم كه پيغمبر اكرم (ص) در شب معراج از پيشگاه خداوند سؤال كرد: پروردگارا! اى الاعمال افضل، قال ليس شى‏ء عندى افضل من التوكل على و الرضا بما قسمت: چه عملى از همه اعمال برتر است".خداوند متعال فرمود :" چيزى در نزد من افضل و برتر از توكل بر من، و خشنودى به آنچه قسمت كرده‏ام نيست".
بديهى است توكل به اين معنى هميشه توأم با جهاد و تلاش و كوشش است، نه تنبلى و فرار از مسئوليتها.(7)
پي نوشت:
1. طلاق(65 ) آيه 2و3.
2. همان، آيه2: و چون عده آنها سرآمد، آنها را بطرز شايسته‏اى نگه داريد يا بطرز شايسته‏اى از آنان جدا شويد و دو مرد عادل از خودتان را گواه گيريد و شهادت را براى خدا برپا داريد اين چيزى است كه مؤمنان به خدا و روز قيامت به آن اندرز داده مى‏شوند! و هر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى‏كند
3.همان ، آيه 3 : و او را از جايى كه گمان ندارد روزى مى‏دهد و هر كس بر خدا توكّل كند، كفايت امرش را مى‏كند خداوند فرمان خود را به انجام مى‏رساند و خدا براى هر چيزى اندازه‏اى قرار داده است!
4. همان ، آيه 4: و از زنانتان، آنان كه از عادت ماهانه مأيوسند، اگر در وضع آنها (از نظر باردارى) شك كنيد، عده آنان سه ماه است، و همچنين آنها كه عادت ماهانه نديده‏اند و عده زنان باردار اين است كه بار خود را بر زمين بگذارند و هر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند كار را بر او آسان مى‏سازد!
5. همان، آيه 5: اين فرمان خداست كه بر شما نازل كرده و هر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند گناهانش را مى‏بخشد و پاداش او را بزرگ مى‏دارد!
6. مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، ناشر دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش، نوبت اول، ج‏24، ص 236
7. همان، ج‏24، ص 239.
موفق باشید.