فلسفه و حکمت عزاداری برای معصومین بخصوص امام حسین(ع) چیست ؟
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
عزاداري براي كساني كه از دنيا رفته اند، امر منطقي و عقلاني است. سر گذشت اقوام گذشته نيز نشان مي دهد اگر عزيزي از خانواده و يا يكي از شخصيت هاي مهم دنيا مي رفت، مدت ها مردم براي آنان عزاداري مي نمودند. البته شيوه عزاداري به حسب بافت فرهنگي تفاوت داشت. امروزه نيز همين فرهنگ وجود دارد. مردم براي عزيزان از دست رفته و كشته شدن قهرمانان پاسداشت و مراسم مي گيرند تا ياد و خاطره فداكاري آنان در تاريخ بماند و نسل هاي بعد از فداكاري آنان آگاه شوند.
عزاداري براي امام حسين (ع) نيز امر منطقي و مبتني بر عقل و شرع مي باشد، زيرا عزاداري براي امام تجليل از فداكاري يك شخصيت جهاني است كه همه زندگي خود و خانواده اش را فداي دين، فرهنگ عزت و ظلم ستيزي نمود. تجليل از اين شخصيت تجليل از همه خوبي ها است، افزون بر آن عزاداري براي امام حسين (ع) فوايد و آثاري دارد كه به خاطر آن بر اين امر تاكيد شده است، چنان كه معصومان (ع) هم خود براي امام حسين (ع) عزا داري و هم ديگران را به اين امر سفارش مي كردند، بايسته است فلسفه عزاداري مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد. عزاداري براي حسين بن علي (ع) و ياران مظلومش داراي آثار و فوايد فراواني است از جمله:
الف. محبت و دوستى
قرآن و روايات، دوستى خاندان رسول اكرم(ص) را لازم دانسته است.(1) دوستى لوازمى دارد. دوستدار صادق، كسى است كه شرط دوستى را - چنان كه بايد و شايد - به جا آورد. يكى از مهمترين لوازم دوستى، همدردى با دوستان در مواقع سوگ و اظهار سرور و شادي در شادى آنان است. از اين رو در احاديث، بر برپايى جشن و سرور در ايام شادى اهلبيت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأكيد فراوان شده است. على(ع) مىفرمايد: شيعه و پيروان ما در شادى و حزن ما شريكند. دارايي و جان خويش را در راه ما بذل مي كنند، آنان از ما هستند و بازگشت شان به سوي ما است. (2) امام صادق(ع) نيز فرمود: شيعيان ما پارهاى از وجود ما هستند و از زيادى گل ما آفريده شدهاند؛ آن چه كه ما را بدحال يا خوش حال مىسازد، آنان را بدحال و خوش حال مىگرداند. (3)
بر اين اساس وظيفه عقلانى و شرعى، ايجاب مىكند كه در ايام عزادارى اهلبيت(ع)، حزن و اندوه خود را به «زبان حال» يعنى با اشك، آه، ناله و زارى... مانند افراد غمزده اظهار نمايم، چنان كه امام سجاد (ع) چنين مي نمود. امام رضا(ع) به ريان بن شبيب، كه روز اول محرم به محضر حضرت شرفياب شد، فرمود: اي پسر شبيب! اگر بر مصيبتي گريه مي كني، بر حسين بن علي گريه كن. چون كه آن بزرگوار را همانند گوسفند سر بريدند و همراه او هيجده تن از اهل بيت او -كه در زمين همانندي نداشتند- به شهادت رسيدند. در حزن ما محزون و در شادي ما شاد باش. (4)
ب. انسانسازى:
از آن جا كه در فرهنگ شيعى، عزادارى بايد از سر معرفت و شناخت باشد؛ همدردى با آن عزيزان، در واقع يادآورى فضايل، مناقب و آرمانهاى آنان است. بدين شكل، آدمى را به سمت الگوپذيرى از آنان سوق مىدهد. فردى كه با معرفت در مجالس عزادارى، شركت مىكند، شعور و شور و شناخت و عاطفه را درهم مىآميزد. در پرتو آن، انگيزهاى قوى در او پديدار مي گردد. هنگام خروج از مراسم عزادارى مانند محبى مىشود كه فعّال و شتابان به دنبال پياده كردن اوصاف محبوب در وجود خويشتن است.
ج. جامعهسازى:
هنگامى كه مجلس عزادارى، موجب انسانسازى گشت، تغيير درونى انسان به عرصه جامعه نيز كشيده مىشود. آدمى مىكوشد تا آرمانهاى اهلبيت(ع) را در جامعه حكمفرما كند. به بيان ديگر، عزادارى بر اهلبيت(ع) با يك واسطه زمينه را براى حفظ آرمانهاى آنان و پياده كردن آن ها فراهم مىسازد. به همين دليل مىتوان گفت: يكى از حكمتهاى عزادارى، ساختن جامعه بر اساس الگوى ارائه شده از سوى اسلام است.
د. انتقال دهنده فرهنگ شيعى به نسل بعد: كسى نمىتواند منكر اين حقيقت شود كه نسل جديد در سنين كودكى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهلبيت(ع) آشنا مىشوند. عزادارى و مجالس تعزيه، يكى از عناصر و عوامل برجستهاى است تا آموزههاى نظرى و عملى امامان -به ويژه امام حسين (ع) -به نسلهاى آينده منتقل شود. مراسم عزادارى، به دليل قالب و محتوا، بهترين راه براى تعليم و تربيت نسل جديد و آشنايى آنان با گفتار و كردار اهلبيت(ع) است.
هـ. زنده نگه داشتن و ترويج دائمي مكتب:
احيا و زنده داشتن نهضت عاشورا موجب زنده نگه داشتن و ترويج دائمي مكتب قيام و انقلاب در برابر طاغوت‌ها و تربيت كننده و پرورش دهندة روح حماسه و ايثار است. گريه بر مصائب سالار شهيدان باعث زنده نگه داشتن نهضت حسيني است. چنان كه به اسارت رفتن خاندان امام باعث پايمال نشدن خون شهيدان كربلا شد. در اثر رساندن پيام امام به مردم كوفه و شام توسط امام سجاد(ع) و حضرت زينب(س) نهضت عاشورا به ثمر نشست. گريستن در سوگ شهداي كربلا، تجديد بيعت با عاشورا و فرهنگ شهادت و تغذيه فكري و روحي با اين مكتب است. اشك ريختن نوعي بيعت و امضا كردن پيمان و قرارداد دوستي با سيد الشّهدا و ابراز انزجار و تنفّر از قاتلان حضرت است. از اين رو ائمه(ع) به گريستن بر مظلوميت شهداي كربلا تأكيد كرده اند. براي گريه بر مصيبتهاي امام حسين(ع) ثوابها و فضيلتهاي فراوان ذكر كرده و فرمودهاند كه چشم گريان بر كربلائيان، چشمه فيض خدا است،(5) زيرا اشك ريختن در عزاي حسين(ع) نشانه پيوند قلبي با اهل بيت(ع) و سيدالشّهدا(ع) است. اشك، دل را سيراب ميكند. عطش روح را برطرف ميسازد، نتيجه محبتي است كه نسبت به اهل بيت حاصل ميشود. نيز نشانه همدلي و هماهنگي روحي با ائمه اطهار(ع) است. قلبي كه مهر حسين(ع) داشته باشد، بي شك به ياد مظلوميت و شهادت او ميگريد. به تعبير شهيد مطهري «گريه بر شهيد، شركت در حماسه او و هماهنگي با روح وي و موافقت با نشاط و حركت او است».(5) گريه در فرهنگ عاشورائيان سلاح هميشه برّاني است كه فرياد اعتراض به ستمگران را دارد. اشك زبان دل است و گريه فرياد عصر مظلوميت، رسالت اشك نيز پاسداري از خون شهيد است. به تعبير حضرت امام خميني(ره) «گريه كردن در عزاي امام حسين، زنده نگهداشتن نهضت است. گريه بر مظلوم، فرياد مقابل ظالم است».(6)
پي نوشت ها:
1. شورى (42) آيه 23؛ هود (11) آيه 29.
2. علامه مجلسى بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ناشر: اسلاميه،ج10، ص 114.
3. همان، ج64، ص76.
4. شيخ صدوق، أمالي الصدوق، نشر : اعلمى، ص130.
5. مرتضي مطهري، شهيد (ضميمه قيام و انقلاب مهدي) ص 124.
6. امام، صحيفه نور، قم، موسسه تنظيم و نشر آثار امام، ج 8، ص 70 .
موفق باشید.
