با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
خوب بود در مورد نوع وسواس فكري اتان، كمي توضيح مي داديد و شدت آن را هم بيان مي كرديد.
ما در اينجا به يك بيان كلي و اجمالي در مورد وسواس و علل آن و راه درمان آن مي پردازيم. اما درمان كامل اين بيماري و نظائر آن، بايد به صورت حضوري و تحت نظر متخصصين روان شناس و روان پزشك صورت بگيرد.
وسواس يك بيمارى عصبى و روانى است و روانشناسان و روانپزشكان امروزى آن را فكر و انديشه مداوم و مكررى مىدانند كه فرد مبتلا به آن عليرغم كوشش فراوان خود قادر نيست آن را از ذهن خويش خارج سازد. اين افكار مزاحم كه بدون اختيار فرد به سراغ وى مى روند گاهي او را به تكرار برخي كارها و اعمال بىفائده وا مىدارد. هر چند وي به بيهودگي و عدم ضرورت و غيرمنطقي بودن آن عمل واقف است ولي نمى تواند از انجام آنها خوددارى كند و زندگى عادى و عملكرد فرد را مختل مى كند و بسيار وقتگير است. و گاهى بخاطر تمسخر يا مخالفت علنى يا ترحّم ديگران، عمل تكرارى خود را مخفى مى كند.
در اين اختلال، چهار الگوى عمده علائم را مى توان يافت:
1- شايعترين الگو، وسواس آلودگى و متعاقب آن اقدام به شستشوى مكرر براى رفع آلودگى و يا كسب طهارت است. بنابراين عمل وسواس به شكل شستن يا تميز كردن است.
2- دومين الگوى شايع وسواس، وسواس ترديد و متعاقب آن اقدام جبرى براى امتحان كردن است. مثلاً احتمال باز ماندن شيرگاز، كليد برق و... به سراغ فرد مى آيد و به دنبال آن چندين بار براى مطمئن شدن از بسته بودن شيرگاز و يا... به خانه برمى گردد و به اجاق گاز مثلاً سر مى زند.
3- افكار وسواسى، سومين الگوى وسواس است. اين افكار به طور تكرارى و ناخواسته به سراغ فرد آمده و ذهن او را به خود مشغول مى كند. محتواى اين افكار معمولاً عمل جنسى يا پرخاشگرى يا آسيب رساندن است و از نظر بيمار غيرقابل تحمل و شرم آور است.
4- چهارمين الگو، كندى وسواس است. اين بيماران ساعتها وقت خود را صرف خوردن غذا يا اصلاح سر و صورت، مسواك يا آماده شدن براى خواب يا مرتب كردن لباسها مى كنند. لازم به ذكر است گاهى تركيبى از دو يا چند الگوى فوق به سراغ فرد مى آيد.
عوامل مختلفى ممكن است باعث بروز اين بيمارى شود:
1- گاهى ترشح ناموزون بعضى مواد شيميايى در مغز باعث به وجود آمدن اين بيمارى مى شود كه شرح آن در كتب علمى قابل پى گيرى است.
2- اضطراب نيز يكى از عوامل اين بيمارى است كه البته گاهى علت آن اضطراب نيز براى فرد مبتلا به وسواس معلوم نيست.
3- گاهى بر اثر يك اتفاق مشكل آفرين و پرفشار مثل مرگ يكى از نزديكان يا بعضى مسائل جنسى يا بيمارى وسواس رخ مىدهد.
4- عقدههاى فرو خورده، ناكامى هاى درون ريخته شده نيز گاهى باعث اين بيمارى مى شود.
5- گاهى نيز احساس گناهكار بودن باعث وسواس شدن است.
اما درباره روشهاى پيشگيرى و درمان وسواس بايد متناسب با عوامل مختلف كه در بالا بيان شد، رفتار كرد. روانشناسان و روانپزشكان هم از درمان دارويى براى مقابله با وسواس فكرى يا وسواس عملى استفاده مى كنند و هم از درمان غيردارويى. در درمان غيردارويى، از الگوهاى مختلف براى كاهش اين اختلال بهره مى گيرند كه به برخى از آنها به طور اجمال اشاره مى كنيم زيرا از اين تكنيكها متناسب با نوع و شدت و ضعف بيمارى استفاده مى شود:
1- شناخت درمانى، در اين روش طى جلسات مكرر و متعدد، بينش بيمار درباره تعارضهاى درونى خود به كمك روان درمانگر تغيير مى يابد.
2- رفتار درمانى: روشهاى متعدد و متنوعى است،كه كارشناس مربوطه بيمار را به كارها و فعاليتهايى جهت كاهش سطح اضطراب و در نتيجه كاهش فكر يا عمل وسواس او وا مى دارد.
- يكي از اين روشها در رفتار درماني، غرقه سازى است؛ بدين صورت كه فرد مبتلا به آن، با اختيار خود آن قدر خود را در معرض همان موضوعى كه از آن رنج مى برد قرار دهد تا از آن فكر خسته و متنفّر شود. بنابراين هر روز، بايد زمانى را به فكر كردن درباره موضوع وسواس فكرى خود اختصاص دهيد و آن چنان و آن قدر درباره آن فكر كنيد كه از آن متنفّر شويد. در نتيجه هرگاه بدون اختيار هم ذهنتان به آن معطوف شد و خواستيد از روى اجبار تكرار كنيد، اراده و اختيارتان در دور كردن آن فكر و اجتناب از آن، چيره و حاكم شود.
- هرگاه ذهنتان بدون اختيار مشغول همان اوهام و افكار بيهوده وسواسى شد، با گفتن ذكر لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم از جاى خود بلند شده، تغيير حالت دهيد تا بدين وسيله از آن فكر تكرارى و وسواس رهايى يابيد.
- كش نازكى را دور مچ دست خود بنديد. هرگاه افكار وسواس به سراغ شما آمد، با كشيدن كش و رها كردن آن روى دستتان و ايجاد درد مختصرى روى مچ خود، از آن فكر رهايى خواهيد يافت.
- با خودتان عهد ببنديد و برنامه ريزى كنيد كه زمان فكر كردن درباره موضوع وسواس، ساعت خاصى باشد (مثلاً 5/4 تا 5 بعدازظهر) و در طول روز هرگاه اوهام و افكار وارد ذهنتان شد، به خودتان بگوييد زمان فكر كردن فلان ساعت مقرر است و در زمان مقرّر نيز مدتى را به فكر كردن درباره آن موضوع اختصاص دهيد و ذهنتان را به آن مشغول سازيد تا اين كه در طول روز و به طور پراكنده، ذهنتان مشغول آن نباشد. ضمناً آن زمان اختصاصى را به تدريج در طى (مثلاً 30 روز) روزى يك دقيقه كم كنيد تا به صفر برسد.
- هر روز به خود تلقين كنيد كه «من قادرم افكار وسواسى ام را كنار بگذارم»؛ زيرا تلقين يكى از راههاى مبارزه با افكار منفى است و وسواس فكرى نيز چيزى جز يك فكر منفى مزاحم نيست.
- همواره به خاطر داشته باشيد كه وقتي جلوي يك فكر مي ايستيم، فكر به صورت ناخودگاه به ذهن ما هجوم مي آورد. اگر نگران به ذهن آمدن آن فكر باشيد دقيقا همان موقع، آن فكر به ذهنتان مي آيد، لذا از بابت به ذهن آمدن آن فكر نگران نباشيد.
- سعي كنيد در آن نيم ساعت(زمان ) قراردادي افكارتان را روي كاغذ بنويسيد و سپس آن كاغذ را معدوم كنيد يا جايي نگه داريد. اين باعث مي شود كه به محتواي افكارتان به صورت مشهود مواجه شويد.
- متمركز شدن بر افكار مطلوب: براي رهايي از افكار ناخواسته، لازم است افكار خوشايند را جايگزين كنيد. توجه به افكار معقول و تقويت و تمركز آن به وسيله تكرار زباني، شما را از افكار مخرّب و آزاردهنده باز ميدارد. پيامبر اكرم(ص) ميفرمايد: «كسي كه مبتلا به وسواس فكري است، سه بار ايمان به خدا و رسول را به زبان تكرار كند (آمنت بالله و رسوله) كه آن وسواسي از بين ميرود»
- گفتنى است كه براى درمان وسواس فكرى نياز به صبر و حوصله و پشتكار در به اجرا درآوردن راههاى فوق است تا اين كه به تدريج از آن افكار رهايى يابيد و انتظار حل و درمان يك شبه آن را نداشته باشيد. ضمناً بعضى از اين راهكارها در عرض همديگر قرار دارد و هر كدام را كه بهتر مى توانيد انجام دهيد يا بهتر جواب مى دهد، آن را اجرا و پى گيرى كنيد.
- تجربه نشان داده هرچه فرد بيشتر در ترك گناهان و محرمات و انجام واجبات بيشتر تلاش كرده، وسواس فكري (از هر نوعش، نه فقط اعتقادي) در وي رو به كاستي نهاده است. بسياري از اضطراب هاي ما از اين احساس برميخيزد كه نيروي ماورايي كه ما را از هر گونه حوادث و خطرات محافظت مي كند ، از دست دادهايم. پس با تقويت ارتباط با خدا بر اضطراب هاي خود به نحو چشمگيري چيره آييم.
- شما بايد اضطرابتان را هم درمان كنيد، با خريد نوار و يا كتاب تن آرامي (ريكلسيشن) تمارين تن آرامي را روزي يكي دوبار انجام دهيد. اين گونه كتابها را مي توانيد از طريق اينترنت خريداري كنيد. به عنوان مثال بخش وسواس كتاب دو جلدي رفتار درماني شناختي ترجمه حبيب الله قاسم زاده يا كتاب وقتي اضطراب حمله مي كند، نوشته ديويد برنز ترجمه مهدي قرچه داغي را تهيه و طبق آن عمل كنيد. اگر اضطرابتان شديد است بايد به روان شناس و روان پزشك مراجعه كنيد و دارو هم مصرف كنيد.
به اين نكته مهم نيز توجه داشته باشيد كه اين گونه افكار مزاحم، يك بيماري تلقي مي شود، و شما هرگز مؤاخذه نخواهيد شد، به عبارت ديگر گناه نيست و از اين نظر مطمئن باشيد. دليل آن هم غير اختياري بودن آن است.
در پايان تذكر مي دهم كه درمان وسواس به خصوص اگر شدت داشته باشد با يكى دو مكاتبه و به طور غيرحضورى قابل درمان نيست و يا دير به درمان جواب مىدهد و لازم است با حضور يافتن پيش يك روانشناس (و اگر خيلى شديد باشد با مراجعه به يك روانپزشك) به درمان اساسى آن پرداخت.
موفق باشید.
