با سلام.
از بین حضرت اسحاق و اسماعیل علی نبینا و علیهما السلام کدام یک امر به ذبح شده بودن از جانب خداوند به حضرت ابراهیم؟
ادله ی هر یک را به طور خلاصه و روشن بفرمایید.
با تشکر فراوان
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در اينكه كدام يك از فرزندان ابراهيم (اسماعيل يا اسحاق) به قربانگاه برده شد و لقب ذبيح اللَّه گرفت، ميان مفسران اختلاف است، گروهي" اسحاق" را" ذبيح" ميدانند، جمعي" اسماعيل" را، نظر اول را بسياري از مفسران اهل سنت و نظر دوم را مفسران شيعه برگزيدهاند.
اما آنچه با ظواهر آيات مختلف قرآن هماهنگ است ،اين است كه ذبيح" اسماعيل" بوده است، زيرا:
اولا: در يك جا ميخوانيم: «وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ نَبِيًّا مِنَ الصَّالِحِينَ»:" او را بشارت به اسحاق داديم كه پيامبري بود از صالحان".(1)
اين تعبير به خوبي نشان ميدهد كه خداوند بشارت به تولد اسحاق را بعد از اين ماجرا و به خاطر فداكاري هاي ابراهيم به او داد، بنا بر اين ماجراي ذبح مربوط به او نبود.
هنگامي كه خداوند نبوت كسي را بشارت ميدهد، مفهومش اين است كه زنده ميماند، و اين با ذبح در كودكي سازگار نيست.
دوم: در سوره هود ميخوانيم: «فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ»" او را به تولد اسحاق بشارت داديم و نيز به تولد يعقوب بعد از اسحاق"(2)
اين آيه نشان ميدهد كه ابراهيم مطمئن بود اسحاق ميماند و فرزندي همچون يعقوب از او به وجود ميآيد، بنا بر اين نوبت براي ذبح باقي نخواهد ماند.
كساني كه ذبيح را اسحاق ميدانند ، اين آيات را ناديده گرفتهاند.
سوم: روايات بسياري در منابع اسلامي آمده كه نشان ميدهد ذبيح" اسماعيل" بوده است ،به عنوان نمونه:
در حديث معتبري كه از پيامبر نقل شده ميخوانيم: انا ابن الذبيحين: " من فرزند دو ذبيحم" منظور از دو ذبيح يكي پدرش" عبد اللَّه" است، ديگر" اسماعيل" بود، زيرا مسلم است كه پيامبر از فرزندان اسماعيل است، نه اسحاق .(3)
در دعائي كه از علي از پيامبر نقل شده ميخوانيم:
يا من فدا اسماعيل من الذبح:" اي كسي كه فدايي براي ذبح اسماعيل قرار دادي" .(4)
در احاديثي كه از امام باقر و امام صادق نقل شده ميخوانيم:" هنگامي كه سؤال كردند" ذبيح" كه بود، فرمودند:" اسماعيل".
در حديثي كه از امام رضا نقل شده ميخوانيم:
لو علم اللَّه عز و جل شيئا اكرم من الضأن لفدي به اسماعيل:" اگر حيواني بهتر از گوسفند پيدا ميشد، آن را فديه اسماعيل قرار ميداد" .(5)
خلاصه روايات در اين زمينه بسيار است كه اگر بخواهيم همه آن ها را نقلكنيم، سخن به درازا ميكشد (6).
در برابر اين روايات فراوان كه هماهنگ با ظاهر آيات قرآن است ،روايت كمي بر ذبيح بودن اسحاق دلالت دارد كه نميتواند مقابله با روايات گروه اول كند، و نه با ظاهر آيات قرآن هماهنگ است.
البته از كتب" عهد عتيق" (تورات كنوني) بر ميآيد ذبيح، اسحاق بوده است (7).
به نظر ميرسد بعضي از روايات غير معروف اسلامي كه اسحاق را ذبيح معرفي ميكند، تحت تاثير روايات اسرائيلي است، احتمالا از مجعولات يهود است، يهود چون از دودمان" اسحاق" بودند، مايل بودند اين افتخار را براي خود ثبت كنند و از مسلمانان كه پيامبرشان زاده اسماعيل بود ،سلب كنند، هر چند از طريق انكار واقعيات باشد! به هر حال آنچه براي ما از همه محكم تر است ،ظواهر آيات قرآن است كه به خوبي نشان ميدهد ذبيح اسماعيل بوده است، گر چه براي ما تفاوتي نميكند كه ذبيح اسماعيل باشد يا اسحاق. هر دو فرزند ابراهيم پيامبر بزرگ خدا بودند، هدف روشن شدن اين ماجراي تاريخي است.
پي نوشت ها:
1.صافات(37)آيه 112.
2. هود(11)آيه71 .
3. طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان،ذيل آيات مورد بحث.
4. عروسي حويزي، نور الثقلين، ج 4، ص 421.
5. همان، ص 422.
6. بحراني، سيد هاشم، البرهان في تفسير القرآن، ج 4 ،ص 28 به بعد، تفسير نور الثقلين، ج 4، ص420.
7. تورات، سفر تكوين، فصل 22.
موفق باشید.
