راه های تهذیب و تزکیه نفس و توبه از گناهان چیست ؟ راه پاک شدن نفس چیست ؟
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
گر مرد رهي ميان خون بايد رفت از پاي فتاده سرنگون بايد رفت
تو پاي در راه نه و هيچ مترس خود راه بگويدت كه چون بايد رفت
در پاسخ به سوال شما بايد به چند نكته اشاره كنيم:
1. تهذيب نفس امري نيست كه بتوان يك شبه به آن رسيد. بلكه نيازمند زمان و انجام اقداماتي است كه مهم ترين آن معرفت خدا،عبادت و ... است. زيرا مي دانيد همانطور كه در تربيت و سلامت بدن، رياضت و ورزش لازم است، در خود سازي و تهذيب نفس نيز رياضت و مبارزه و جهاد با نفس ضرورت دارد. همان گونه كه در پرورش بدن، از نرمش و فعاليتهاي ساده و اندك آغاز ميشود و به تدريج به ورزشهاي سنگينتر وارد ميشوند، در تربيت روح نيز بايد از اندك شروع كرد و به تدريج به مراحل بالاتر رسيد. در ورزش بدني، تداوم و استمرار لازم است، در رياضت نفساني نيز تداوم، شرط رسيدن به مقصد است. قرآن ميفرمايد: "به يقين كساني كه گفتند: پروردگار ما خداوند يگانه است، سپس استقامت كردند، فرشتگان بر آنان نازل ميشوند كه نترسيد و غمگين مباشيد!". (1)
2. قدم هاي اوليه را بايد بيشتر متوجه معرفت خدا و معرفت نفس سازيد. از اين رو، از ميان راه هاي گوناگون، يك راه بهترين و كارآمدترين است و آن عنصر آگاهي است. منظور از آگاهي اين است كه با خواندن كتاب و ابزارهايي كه مي توانند سبب بيداري و آگاهي انسان گردند، انديشه خويش را اصلاح كند كه نتيجه اش تقويت ايمان و اعتقادات از راه آگاهي است. در اين زمينه مي توانيد آثار شهيد مطهري را مطالعه بفرماييد.
3. يكي از نزديك ترين راه ها براي رسيدن به مقصود، ترك معصيت و انجام دستور خداست. چنان كه در سلامت جسم، فعل و ترك (دارو و پرهيز) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذيب روح نيز فعل و ترك هر دو لازم است، مانند اداي واجبات و ترك گناهان و محرمات و تولي و تبري. در روايتي پيامبر (ص)آمده :« از جمله كساني كه در سايهء رحمت الهي قرار دارند جواني است كه به عبوديت و بندگي تن دهد». (2) مطمئن باشيد اگر به وظايف شرعيه خود عمل كنيد، خداوند به شما توجه ويژه خواهد داشت.
دور كردن زشتي هاي اخلاقي و اخلاق بد مانند حسد و كبر و خودپسندي و خودخواهي و شهوتراني، تقويت صفات پسنديده و انجام اعمال خير از گام هايي است كه به اعتقاد عالمان علم اخلاق در اين راه برداشت. اما اساسي ترين گام در مسير خود سازي جهت غلبه بر نفس « خواستن» و داشتن « عزم و اراده » قوي و استوار است. انسان تشنه و گرسنه تا رمق دارد، دنبال آب و غذا مي دوَد. چون نقش و اهميت آن را در حيات و هستي خويش مي داند. انسان تشنه كمال و انسانيت، و گرسنه محبت و قرب الهي نيز مي داند كه همه حيات و هستي معنوي و بقاي ابدي او، در غلبه بر هواي نفس و حركت در مسير عبوديت و بندگي خدا نهفته است.
تقويت عزم و اراده مرحله اي است كه بايد به تدريج و با صبر و حوصله حاصل شود و اين حاصل نمي شود مگر با افزايش "خويشتن شناسي" و معرفت نسبت به خدا و صفات جمال و جلال او و آگاهي از نعمت هاي بيكران به ويژه نعمت هاي معنوي و هدايتگري هايي كه به انسان ارزاني داشته است كه قبل از اين نيز به آن اشاره شد.
پس بايد با استمرار مطالعه در جهت شناخت خدا و آگاهي يافتن از حال و كار خود و « هدف خلقت» و مسئوليتي كه در اين گنبد دوار دارد، در جستجوي رسيدن به حقيقت باشد.
كم ترين ثمره آن تصميم بر ترك گناه و حركت در راستاي رضايت پروردگار است. ذكر خدا در دل هم باعث تقويت بصيرت و بينش فرد مي شود. چراغ نور و حكمت را در درونش روشن مي كند. قدرت تشخيص حق و باطل به او مي بخشد. باعث فزوني قدرت اراده و تصميم گيري مي گردد. در اين صورت او هميشه تابع خواست خداوند بوده و همواره درصدد انجام تكاليف الهي است. هر قدمي كه بر ميدارد و هر سخني كه ميگويد و هر برنامهاي كه دارد ، نخست مي بيند آيا رضاي خداوند در آن هست يا نه!!
اهل معرفت بعد از طلب و اراده، مراحلي را جهت غلبه بر هواي نفس و خود سازي ، و وصال به قرب الهي، معرفي كرده‌اند كه «مشارطه» و «مراقبه» و «محاسبه» از جمله آنها هستند. در صورت نياز در مكاتبات بعدي در اين زمينه صحبت مي كنيم.
راه پاك شدن نفس نيز توبه از گناهان و جبران آن با انجام اعمال خير است. چرا كه خداوند اعمال نيك را از بين برنده زشتي ها ميشمرد: ِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئات(3): حسنات، سيئات (و آثار آنها را) از بين مىبرند. توبه نيز بايد حقيقي و هميشگي باشد نه اينكه دوباره به سوي گناه بازگشت كنيم. البته در گناهاني كه حق الناس نيز در آن بوده علاوه بر توبه بايد حقوقي كه از ديگران ضايع شده نيز جبران شود و يا از شخص، رضايت گرفته شود. در غير اين صورت خدا توبه را نخواهد پذيرفت.موفق باشيد.
پينوشتها:
1. فصلت (41)، آيه 30.
2. محمدي ري شهري، ميزان الحكمة، دارالحديث، ج 8، ص 114، ماده قرب.
3. هود(11) آيه 114.
موفق باشید.
