مراحل بعد از مرگ

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
پاسخ در چند محور بيان مي شود:
الف_ در ابتدا بايد گفت: عوالمي مانند عالم برزخ براي ما تنها از دريچه نقل و كلام مرتبطين با وحي مانند انبيا و امامان عليهم السلام قابل دسترسي و شناختند. عملاً عقل و استدلالات برهاني و تجربي چندان كارايي براي ادراك ويژگي هاي اين امور ندارند؛ به همين خاطر نبايد توقع داشته باشيم كه همه جزييات و زواياي عالم برزخ و حيات آن براي ما روشن باشد.
ولي اجمالا به آنچه در روايات در مورد مراحل برزخ آمده ، اشاره اي مي شود:
1. پرسش در قبر، دو فرشته از فرشته هاي الهي به سراغ او مي آيند. از اصول عقايد، يعني توحيد، نبوت و امامت و اين كه از چه پيشواياني پيروي مي كرده و از چگونگي مصرف كردن عمر و طريق كسب اموال و مصرف آن ها مي پرسند. چنانچه از مؤمنان راستين باشد، از عهده جواب بر مي آيد و مشمول رحمت و عنايات حق مي شود. اگر از مؤمنان نباشد، در پاسخ سؤالات، عاجز مي ماند و مشمول عذاب دردناك برزخي مي شود.(1)
2. حضور ائمه وقتي مؤمن بميرد، پيامبر و حضرت علي و فاطمه و امام حسن و امام حسين عليهم السلام همراه با ملائكه مقرب مي آيند. اگر مؤمن توانست جواب نكير و منكر را بدهد، به نفع او شهادت مي دهند. اگر نتوانست جواب بدهد (زبانش بند آمد) پيامبر به امر خدا شهادت مي دهد كه مؤمن، زبانش از ترس بند آمده; وگرنه به آنچه مي پرسيد، معتقد است.حضرت علي و فاطمه و امام حسن و امام حسين(عليهم السلام) فرمايش حضرت رسول را تأييد مي كنند.(2)
3. تجسم اعمال امام صادق(ع) فرمود: «وقتي مؤمن داخل قبر شود، (با توجه به تجسم اعمال) نماز در سمت راست و زكات در سمت چپ او قرار مي گيرد. نيكوكاري هايش بالاي سر او سايه مي افكنند. «صبر» در قسمتي ديگر قرار مي گيرد. (3)
4. فشار قبر آن گونه كه از برخي احاديث استفاده مي شود، فشار قبر براي همه هست; البته در برخي، كيفر اعمال محسوب مي شود. براي بعضي، ملايم تر و به منزله كفاره گناهان و جبران كوتاهي هاست.(4)
5. وحشت شب اوّل قبر در مورد هول و هراس قبر،حضرت علي فرمود: «براي كسي كه آمرزيده نشود، بعد از مرگ، از خود «مرگ» شديدتر است. از قبر، و تنگي و تاريكي آن بر حذر باشيد; قبر هر روز مي گويد: من خانه غربتم. من خانه وحشتم.. . قبر (براي مؤمنان) باغي از باغ هاي بهشت، و (براي گناهكاران) گودالي از گودال هاي آتش است. زندگي و معيشت سختي كه خدا دشمنان خود را از آن ترسانده، عذاب قبر است».(5)
ب_ درباره مراحل قيامت جاي بحث بسيار است به چند نمو نه بايد اشاره شود:
1. يكي ديگر از مراحل قيامت مرحله‌اي است كه نامة اعمال انسان ها را به دستشان مي‌دهند. نامة اعمال بعضي را به دست راست و نامة اعمال بعضي ديگر را به دست چپ آنها مي‌دهند. چنان كه خداوند متعال مي‌فرمايد: كسى كه نامه عمل او به دست راستش داده شود. پس با محاسبه آسانى حسابرسى مى‏شود و به سوى كسان خود (در بهشت از ارحام و حور و غلمان) با سرور و شادى بازمى‏گردد. اما كسى كه نامه عمل او از پشت سرش(به دست چپ) داده شود. بزودى فرياد مى‏زند: واى بر من كه هلاك شدم!(6)
علاوه بر اينكه انسان در روز قيامت، نامة اعمال خود را مشاهده مي‌كند، باطن اعمالي را كه در دنيا انجام داده ،به صورت مجسّم و مصوّر مي‌بيند چنان كه اين آية قرآن بيانگر آن است روزى كه هر كس، آنچه را از كار نيك انجام داده، حاضر مى‏بيند و آرزو مى‏كند ميان او، و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زيادى باشد.(7)
2. يكي ديگر از مواقف قيامت جايگاه حسابرسي اعمال است كه در اين موقف از نعمت‌هايي كه خدا به انسان داده سؤال مي‌شود چنان كه خداوند متعال مي‌فرمايد: ثُمَّ لَتُسئلُنَّ يَوْمَئذٍ عَنِ النَّعِيم(8)‏ يعني قطعاً در آن روز همه شما از نعمت هايى كه داشته‏ايد بازپرسى خواهيد شد!
3. جايگاه بعدي ميزان است كه خداوند متعال مي‌فرمايد: وَ نَضَعُ الْمَوازينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ كَفى‏ بِنا حاسِبين‏ (9) يعني ما در روز قيامت ميزان ها و ترازوهاي عدل و قسط را قرار مي‌دهيم، پس به هيچ كس هيچ گونه ستم نمى‏شود و از استحقاقش كاسته نمى‏گردد، اگر عمل مكلف در كوچكي به وزن دانه خردلى هم باشد آن را مى‏آوريم و همين كافى است كه ما حسابگريم.
4. جايگاه ديگري كه در روز قيامت وجود دارد، پل صراط است كه روي جهنم كشيده شده و تا كسي از آن نگذرد، داخل بهشت نمي شود؛ در روايات آمده است كه از مو باريك تر و از شمشير برنده تر است، مؤمنان خالص در كمال آرامش، ‌و به سرعت و بدون ترس از آن عبور مي‌كنند. اما برخي با دشواري و همراه ترس و نگراني بالاخره از آن مي‌گذرند. عده‌اي از روي آن پل به جهنم مي‌اُفتند. (10) در احاديث وارد شده است كه كيفيت طي كردن اين صراط بستگي به كيفيت طي‌كردن صراط مستقيم در دنيا و تبعيت از پيشوايان ديني دارد.(11)
ج_ اما درباره مكان و محل برزخ بايد گفت: همان طور كه از كلمه برزخ پيداست، برزخ ميان عالم دنيا و عالم آخرت است كه فرامادي و فرا زماني است، آنچه در پرسش باره محل برزخ آمده ناظر به مظهر عالم برزخ است وگرنه برزخ در عالم دنيا نيست تا محل هاي خاصي به عنوان برزخ با شد، ولي وادي السلام نجف را مي‌توان به عنوان جلوه‌اي از عالم برزخ براي مومنان تلقي كرد، چه اين كه وادي برهوت كه طبق برخي روايات در يمن قرار دارد، نمادي از عالم برزخ كافران است.
امير مومنان (ع) فرمود: «لو كشف لكم لرايتم ارواح المومنين في هذا الظهر، حلقا يتزاورن و يتحدثون، ان في هذا الظهر روح كل مومن، و بوادي برهوت نسمه كل كافر؛ (12) اگر حجاب برزخي كنار رود و آن جهان بر شما نمايان گردد، ارواح مومنان را در پشت اين شهر (نجف) خواهيد ديد كه حلقه وار گرد هم آمده، با هم ديدار كنند و سخن گويند. روح هر مومني در اين جاست. ارواح كفار در وادي برهوت (چاهي در يمن)».
پي نوشت ها:
1. مجلسي، بحار الانوار، دار احياء التراث العربي، 1403 ق، ج 6، ص 223، حديث 24.
2. همان، ص 229، ح 32 .
3. همان، ص 230، ح 35.
4. همان، ص 221، ح 16 و 19.
5. همان، ص 218.
6. انشقاق(84)آية 7-11.
7. آل عمران (3)آية 30.
8. تكاثر(102) آية 8.
9. انبيا(21)آية 47.
10. بحارالانوار، ج 8، ص 64.
11. همان، ص 66.
12. همان، ج 6، ص 243.
موفق باشید.