اثبات روح

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در پاسخ قسمت اول سوال شما مي گوييم كه در فلسفه اسلامي با براهين متعددي به اثبات رسيده است كه روح وجود دارد و آن امري مجرد و فنا ناپذير و غير مادي و قابل استقلال از بدن است و يكي از براهين بر وجود روح و تجرد آن، اين است كه انسان در وجود خود «من» ي را كه داراي احساسات و عواطف و حالات روحي همچون ترس و مهر و خشم و اراده و انديشه است را بدون بكارگيري اندام هاي حسي و با علم حضوري درك مي كند و در مي يابد كه:
اولا اين «من»(نفس و روح) غير از بدن است. ثانيا «من» موجودي است كه در طول دهها سال با وصف وحدت و شخصيت حقيقي باقي مي ماند در حالي كه اجزاي بدن بارها عوض مي شود. ثالثا «من» موجودي بسيط و تجزيه ناپذير است و في المثل نمي توان آن را به دو نيم تقسيم كرد در صورتي كه اندام هاي بدن، متعدد و تجزيه پذير است. رابعا؛ هيچ يك از خواص ماديات يعني امتداد و قسمت پذيري را ندارد و چنين امور غير مادي را نمي توان از اعراض ماده (بدن) بشمار آورد پس موضوع اين اعراض جوهري غير مادي (مجرد) مي باشد.(1)
در اثبات قيامت، اثبات روح نقش مقدمي و مبنايي دارد چرا كه اثبات معاد به مسئله روح وابسته است و معاد مبتني بر اثبات روح است. زيرا هنگامي مي توان گفت كسي كه بعد از مرگ زنده مي شود همان شخص سابق است كه روح او بعد از متلاشي شدن بدن، باقي بماند و به ديگر سخن در صورتي مي توان ملاك وحدت شخص و اين هماني شخص را اثبات كرد و حيات پس از مرگ را به صورت صحيحي تصور كرد كه روح را غير از بدن و خواص و اعراض آن و جوهري مجرد و قابل استقلال و بقا بدانيم. در غير اين صورت فرض حيات مجدد براي همان شخص فرض معقولي نخواهد بود در نتيجه قبل از اثبات معاد بايد روح به عنوان ملاك وحدت و اين هماني در موجود زنده به اثبات برسد. (2)
در مورد قسمت دوم سوال و تعلق پاداش به روح در قيامت مي گوييم كه در اين كه معاد جسماني است يا روحاني و پاداش به روح تعلق مي گيرد يا به جسم يا به هر دو؟ در بين دانشمندان مسلمان اختلاف نظر است و متعلق پاداش ها و عذاب ها بر اساس ديدگاه ها متفاوت است و از ديد گاه كساني كه معتقد به معاد جسماني هستند متعلق پاداش ها جسم انسان است و كساني كه قائل به معاد روحاني هستند معتقدند پاداش ها به روح تعلق مي گيرد ولي اكثر متكلمان و حكماي شيعه معتقدند كه معاد هم روحاني است و هم جسماني در نتيجه پاداش ها اخروي هم به جسم و هم به روح تعلق مي گيرد و ظاهر آيات قرآن ديدگاه شيعه و جسماني و روحاني بودن معاد را تاييد مي كند چرا كه در آيات متعددي در قرآن هم از پاداش ها و عذاب هاي روحي و هم جسماني سخن به ميان آمده است چنانچه در مورد پاداش هاي بهشتيان مي فرمايد:"وَ فيها ما تَشْتَهيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُن؛(3) در بهشت آن چه دل مي‏خواهد و چشم از آن لذّت مي‏برد، موجود است. در وصف اهل دوزخ مي فرمايد: كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ؛ (4) خداوند اين چنين اعمال آنها را به صورت حسرت زايي به آنان نشان مي دهد. بديهي است كه حسرت عذابي روحي است نه جسمي.
در نتيجه شما مي توانيد بر اساس ديدگاه هاي متفاوت در مورد جسماني و روحاني بودن معاد، مسئله روح و متعلق پاداش ها را مطرح بكنيد.
پي نوشت ها:
1. محمد تقي مصباح يزدي، آموزش عقائد، شركت چاپ و نشر بين الملل، تهران، 1381ش، ص 356-357.(باتلخيص)
2. همان، ص 347-355.(با تلخيص).
3. زخرف (43) آيه 71.
4. بقره(2) آيه 167.
موفق باشید.