سلام
آیا این که میگویند شهربانو دختر یزدگردسوم زن امام حسین و مادر امام سجاد می باشد درست است یا خیر؟
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در باره ازدواج امام حسين (ع)با شهربانو، به گفتار زير توجه نمائيد:
با رجوع به منابع مختلف درمىيابيم (1)كه از ميان امامان شيعى بيش ترين اختلاف درباره نام مادر امام سجاد(ع) وجود دارد(2) تا جايىكه برخى از محققان با استفاده از منابع مختلف چهارده نام(3) و برخى ديگر تا شانزده(4) نام براى مادر حضرت ذكر كردهاند(5). مجموع اين نامها چنين است:1. شهربانو، 2. شهربانويه، 3. شاه زنان، 4. جهان شاه، 5. شه زنان، 6. شهرناز، 7. جهان بانويه، 8. خوله، 9. برّه، 10. سلافه، 11. غزاله، 12. سلامه، 13. حرار، 14. مريم، 15. فاطمه، 16. شهربان.
با آن كه در منابع تاريخى اهل سنّت روى نامهايى چون سلافه، سلامه، غزاله بيش تر تأكيد شده(6)اما در منابع شيعى و به خصوص منابع روايى آنان، نام شهربانو بيش تر مشهور شده است. (6)
بنا به نوشته برخى از محققان(7): اولين بار اين نام در كتاب «بصائر الدرجات» محمد بن حسن بن فروخ صفار قمى (م290ه. ق) ديده شده است. (8) بعدها محمد بن يعقوب كلينى، محدّث معروف شيعى (م 329 ه. ق) روايت همين كتاب را در كتاب كافى آورد. (9). بقيه منابع يا از اين دو منبع بهره گرفته و يا آن كه رواياتى ضعيف و بدون سند معتبر را در نوشتههاى خود آوردهاند. (10)
در اين روايت آمده است:
چون دختر يزدگرد را نزد عمر آوردند، دوشيزگان مدينه براى تماشاى او مي آمدند. بعد از گفتگويي كه بين دختر يزدگرد و عمر پيش آمد، امام علي(ع) به عمر فرمود: به او اختيار ده كه خودش مردى از مسلمانان را انتخاب كند و در سهم غنيمتش حساب كن. عمر به او اختيار داد. دختر آمد و دست خود را روى سر حسين(ع) گذاشت. على(ع) به او فرمود: نام تو چيست؟ گفت: جهان شاه. حضرت فرمود: بلكه شهربانويه باشد. سپس به حسين فرمود: اى اباعبدالله! از اين دختر بهترين شخص روى زمين براى تو متولد مىشود. على بن حسين(ع) از او متولد گشت. حضرت را ابن الخيرتين (پسر دو برگزيده) مىگفتند؛ زيرا برگزيده خدا از عرب «هاشم» بود و از عجم «فارسى». (11)
اين روايت از جهت سند و متن محل بحث واقع شده است. از جهت سند در آن افرادى مانند ابراهيم بن اسحاق احمر(12) و عمرو بن شمر وجود دارند كه به غلوّ متهم شده اند. علماي شيعه آن دو را مورد تأييد قرار ندادهاند. (13) از جهت متن نيز اشكالاتي دارد، از جمله: اسارت دخترى از يزدگرد در زمان عمر و به ازدواج امام حسين درآمدن محل ترديد است. در هيچ يك از منابع معتبر شيعى به جز اين روايت، لقبى با عنوان «ابن الخيرتين» براى امام سجاد نقل نشده است.
از مهمترين اسناد تاريخي كه ميتوان درباره مادر امام سجاد(ع) به آن استناد كرد، نامههاي منصور به محمد بن
عبدالله معروف به «نفس زكيه» است كه رهبري مخالفان طالبي (اولاد ابوطالب) را در مدينه بر عهده داشت و هميشه ميان او و منصور نزاع و درگيري بود.
در يكي از اين نامهها كه منصور قصد ردّ ادعاهاي محمد مبني بر افتخار به نَسَب خود را داده چنين مينگارد: «ما وُلِدَ فيكم بعد وفاة رسول الله(ص) افضل من علي بن الحسين و هو لاُُمّ ولد».(14) يعني، بعد از رحلت پيامبر خدا(ص) در ميان شما شخصيتي برتر از علي بن حسين «امام سجاد(ع)» ظهور نكرده، در حاليكه او فرزند ام ولد (كنيز داراي فرزند) بود.
جالب آن است كه هيچ اعتراضي ـ نه از سوي محمد و نه از سوي ديگران ـ به اين فقره شنيده نميشود كه علي بن حسين(ع) فرزند كنيز نبود؛ بلكه فرزند شاهزادهاي ايراني بود! در حاليكه اگر اين داستان واقعيت داشت، حتماً محمد بن عبدالله براي پاسخ دادن، به آن استناد ميكرد.
شهيد مطهري نيز ازدواج شهربانو دختر يزدگرد سوم را با امام حسين مشكوك دانسته و مي‌نويسد:
مورخان عصر حاضر عموماً در اين قضيه تشكيك مي‌كنند و آن را بي اساس مي‌دانند... و سعيد نفيسي در تاريخ احتماعي ايران، آن را افسانه مي‌داند.(15)
مجموعه اين قرينهها ما را به اين نتيجه ميرساند كه دست جعل در ساختن مادري ايراني با اين اوصاف براي امام سجاد(ع) دخالت داشته و عمداً ديدگاههاي ديگر درباره مادر آن حضرت(ع) ـ بويژه ديدگاههايي كه او را از كنيزكان بلاد ديگر همانند سند مي‌داند ـ ناديده گرفته است. در حالي كه تا قبل از اواخر قرن سوم بيشتر ناقلان، او را از كنيزان سِند يا كابل ميدانستند.(16)
براي آگاهي بيش تر به كتاب زندگاني علي بن الحسين (ع) از دكتر جعفر شهيدي مراجعه كنيد.
پي نوشت ها:
1. ملاآقا دربندى، اكسير العبادات فى اسرار الشهادات، ج 3، ص 110. بي تا بي جا ؛مهدي پيشوائي، سيره پيشوايان، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1379، چاپ يازدهم، ص234.
2. سيد جعفر شهيدي، زندگاني علي بن الحسين(ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي،1374 ش، چاپ ششم، ص11.
3. همان، ص 10 و 11.
4. مقاله «حول السيدة شهربانو» نوشته شيخ محمد هادى يوسفى، مندرج در مجله رسالة الحسين(ع)، سال اوّل، شماره دوّم، ربيعالاول 1412.
5. علامة المجلسي، بحار الأنوار، بيروت - لبنان، ناشر دار إحياء التراث العربي سال چاپ 1403 - 1983 م ر، ج 46، ص 8-13.
6. افتخار زاده، محمودرضا، شعوبيه ناسيوناليسم ايراني، ص305.
7. زندگانى على بن الحسين(ع)، ص 12.
8. بحارالانوار، ج 46، ص 9، ح 20.
9. الشيخ الكليني، الكافي، تحقيق، تصحيح و تعليق علي أكبر الغفاري، ناشر دار الكتب الإسلامية، طهران، ج 1، ص 466.
10. براى آگاهى از سير تاريخى شهربانو در منابع ر. ك: شعوبيه ناسيوناليسم ايرانى، ص 289-337.
11. اصول كافى، ج 1، ص 467.
12. آيت الله خويى، معجم رجال الحديث، ج 1، ص 202 و ج 13، ص 106.
13. همان.
14 ابن اثير. الكامل في التاريخ، بيروت، دار صادر، ج 2، ص 570.
15 شهيد مطهري. خدمات متقابل اسلام و ايران، قم، انتشارات جامعه مدرسين ،1362 ه ش، ص108-109.
16. حول السيده شهربانو، ص 28.
موفق باشید.
