پرسش 45 . آیا توبه از گناه واجب است؟

وجوب توبه به دلایل چهارگانه ثابت مى‏شود، یعنى کتاب و سنت و عقل و اجماع. از نظر عقل، وجوب آن مسلّم و روشن است. به قول ملااحمد نراقى عقل سلیم و طبع مستقیم دلالت بر وجوب آن مى‏کند.187 شیخ طوسى دلیل عقلى وجوب توبه را این گونه بیان کرده‏است: توبه واجب است براى این‏که دفع ضرر مى‏کند و به خاطر وجوب پشیمانى بر هر کار زشتى و یا اخلاق به امور واجبى.188 عقل بیانگر این است که در برابر عذاب الهى، باید وسیله نجاتى فراهم ساخت. با توجه به این‏که توبه بهترین وسیله نجات است، عقل آن را واجب مى‏شمرد. اما از نظر نقل: آیات و روایات دلالت بر وجوب دارد، چون با تأکید خاصى به آن فرمان داده‏شده است. قرآن مجید مى‏فرماید: « وَ تُوبُوا اِلىَ الله جَمِیعاً أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى افراد با ایمان! همگى توبه کنید و به سوى خدا بازگردید تا رستگار شوید» .189 در آیات دیگر نیز خداوند به توبه امر کرده‏است190 و در علم اصول ثابت شده که امر دلالت بر وجوب مى‏کند. روایات بى‏شمارى نیز به وجوب توبه دلالت مى‏کند که به طور نمونه به یک روایت اشاره مى‏کنیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در یکى از روزهاى جمعه خطبه‏اى ایراد کرد و ضمن آن فرمود: « أَیُّها النَّاسُ تُوبُوا قَبْلَ أنْ تَمُوتُوا؛ اى مردم! پیش از آن که مرگ به سراغتان بیاید،به درگاه خدا برگردید».191 اما اجماع : هیچ اختلافى در وجوب توبه نیست. بسیارى از فقیهان و متکلمان و عالمان اخلاق ادعاى اجماع کرده‏اند. ملااحمد نراقى مى‏گوید: همه، توبه از گناهان را واجب مى‏دانند.192 شارح صحیفه سجادیه مى‏گوید: در اصل وجوب توبه اختلافى نیست.193 براین اساس وقتى از فقها در مورد غیبت، سؤال مى‏شود گفته‏اند: رضایت فرد غیبت شده لازم نیست، ولى باید توبه کند.194 البته وجوب توبه، راهنمایى به حکم عقل است و معنایش این نیست که با ترک آن گناهى صورت مى‏گیرد، بلکه شارع با تشریع توبه، مردم را به نجات از گناه فراخوانده‏است.