آیا معاد با همین جسم امروزین ماست؟ در بیانات آیت الله مصباح در «اصول عقاید» چنین استنباط کردم. حال آنکه چنین مطلبی اولا ضروری به نظر نمیرسد و ثانیا بر خلاف قانون پایستگی ماده است!
پرسش 1:
اعتقادي شرح آيا معاد با همين جسم امروزين ماست؟ در بيانات آيت الله مصباح در «اصول عقايد» چنين استنباط کردم. حال آنکه چنين مطلبي اولا ضروري به نظر نميرسد و ثانيا بر خلاف قانون پايستگي ماده است؟
پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه مبارك
دربارة معاد از جنبههاي مختلف جاي سخن فراوان است ، ولي به طور کلي اين رويکرد مورد اتفاق نظر بسياري از علماي بزرگ اسلامي و شيعي است . متکلمان و فلاسفه اذعان کردهاند که معاد انسان هم جسماني و هم روحاني است.
اين نظريه که جامعترين نظريه در باب معاد است ، سازگاري بيشتري با آموزههاي وحياني دارد. بر اساس اين ديدگاه آدمي در آخرت با وجودي جسماني روحاني، حضور مييابد و حيات اخروي او حياتي دو بُعدي است. مبناي انسان شناختي ديدگاه اين است که انسان موجود دو ساحتي است که از دو بُعد جسماني و روحاني فراهم آمده ، به گونهاي که هر دو در حقيقت او دخيلاند . چنين نيست که يکي (مثلاً ساحت جسماني) جنبه عارضي و موقتي داشته باشد. البته بُعد روحاني انسان در مقايسه با ساحات جسماني او از نوعي اصالت برخوردار است، اما فرعيت بُعد جسماني لزوماً به معناي خروج آن از حقيقت ذات آدمي نيست.
بنابر اين، اگر هر دو جنبة جسماني و روحاني را در ذات انسان دخيل بدانيم، چارهاي جز پذيرش معاد جسماني و روحاني نخواهيم داشت، زيرا حضور حقيقت هر فرد در سراي آخرت ضروري است، چرا که در غير اين صورت، حاضران در رستاخيز موجوداتي مغاير با انسانهايي که مدت زماني در دنيا به سر بردهاند، خواهند بود . ديگر نميتوان گفت همان شخصي که در دنيا بوده است، اينک در پيشگاه الهي حاضر ميشود و پاداش و يا کيفر اعمال خود را ميبيند، بنابر اين لزوم حضور انسان با تمام حقيقت وجودي خود در آخرت، اقتضا ميکند که معاد او جسماني روحاني باشد.(1)
بنابر اين معاد جسماني با جسم که آدمي در عالم دنيا با آن اعمالي انجام داده ،حقيقت انکار ناپذير است . قرآن کريم در سوره ياسين در اين باره به صراحت ميگويد:
«قال من يحيي العظام وهي رميم؟ قل يحييها الذين أنشأها أوّل مرّة وهو بکلّ خلقٍ عليم؛(2) گفت چه كسى اين استخوان ها را كه چنين پوسيده است ،زندگى مىبخشد؛ بگو همان كسى كه نخستينبار آن را پديد آورد و اوست كه به هر گونه آفرينشى داناست».
بنابر اين معاد جسماني و اين که بدن و جسم امروزين در قيامت دوباره زنده ميشود، جاي ترديد نيست، ولي آيا آن بدن ، بدن مادي است ، در حالي كه طبق برخي آيات ديگر نظام عالم ماده برچيده خواهد شد ؟ در اين جا فيلسوفان حكمت متعاليه مانند مرحوم صدرا و زنوزي نظرات خاصي اعلام كرده اند. طبق نظريه مرحوم زنوزي اگر چه معاد در قيامت جسماني و با همين بدن خواهد بود، اما صورت متكامل اين بدن در آخرت خواهد بود، نه صورت مادي آن . اين صورت متكامل همان چيزي است كه از آن به بدن اخروي تعبير مي كند . طبق اين نظريه اشكالي كه طرح كرده ايد ، مطرح نمي شود.
پينوشتها:
1. آموزش کلام اسلامي، ج 2، ص 256، نشر معارف، قم 1378ش.
2. يس (36) آيه 78 ـ 79.