پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
حضرت آيت الله فاضل ( ره ) فرموده : مظالم عباد اصطلاحاً به اموال و بدهي‏هايي گفته مي‏شود كه انسان از روي ظلم و بي عدالتي از بندگان خدا گرفته و نپرداخته . حكم شرعي آن اين است كه ا گر صاحب آن ها را مي‏شناسد، بايد عين اموال را به آن ها بدهد . اگر عين، تلف و مصرف شده، بايد مثل يا قيمت آن ها را بپردازد. ا گر صاحب آن ها را نمي‏شناسد و معلوم نيستند اين اموال و بدهي‏ها در ذمه شخص باشد، از مصاديق مجهول المالك مي‏شود ... به مقدار يقيني به عنوان مجهول المالك و مظالم عباد بايد به فقير غير سيد صدقه بدهند و خود را برئ ‏الذمه كنند . (1)
بنا بر اين کسي که حقي را از فردي ضايع کرده، بايد به يکي از صورت‏‌هاي زير جبران کند :
1 ) اگر مالي بوده (مثل اين که پولي را از کسي غصب کرده ، يا سرقت نموده ، يا در معامله کم ‌فروشي کرده، يا پول زيادتري گرفته است):
ا ) در صورتي که طرف را مي‌‏شناسد، رضايتش را جلب کند .
ب ) اگر صاحبش را نمي‌‏شناسد، از طرف او به فقرا صدقه بدهد .
ج ) اگر صاحبش فوت کرده ،به ورثة او رجوع نمايد و از آن ها رضايت بطلبد .
د ) اگر فعلاً قدرت مالي ندارد، هر وقت قدرت مالي پيدا کرد ،در اولين فرصت حق مردم را بدهد .
ه ) اگر قدرت پرداخت ندارد ،وصيت کند تا بعد از مرگش ورثه او رضايت صاحب مال را جلب کنند (البته افزون بر اين کار، توبة واقعي به درگاه خدا هم لازم است) .
و ) در صورتي که به هيچ وجه امکان نداشت، اگر توبة واقعي نمايد، اميد است خداوند عالم او را ببخشد و طوري صاحب حق را راضي نمايد .
پي‏نوشت‏ :
1 . جامع المسائل ، ج 2 ، ص 396 ، س 1185 .