چرا نام یکی از کتاب های امام علی (ع) را جفر نامیده اند؟

‏در حدیث آمده است که پیامبر (ص) جفر و جامعه را بر امام علی(ع) املا نمود و حضرت آن را نوشت. در این دو کتاب جمیع علوم و احکام دینى آمده است.(1)
جفر در لغت به معناى بزغاله است، چون این کتاب بر روى پوست بزغاله نوشته شده بود، آن را «جفر» نامیدند.(2)
جفر از علوم غریبه است و نیز عنوان عمومى کتاب هایى است که در آن ها از روى دلالت فرضى حروف و اجزاى آن ها که خود نیز حروف است، در باب حوادث روى دادنى در عالم بحث می‌ کنند.
به موجب روایات مشهور، « جفر » و « جامعه» نام دو کتاب از على ابن ابى طالب است که در آن دو ، حوادث آیندة جهان تا انقراض عالم به طریقة علم حروف مندرج است. این دو کتاب بعد از امام علی(ع) به نحو وراثت به امامان بعدى منتقل شدند، و آنان از روى همین کتاب ها حوادث آینده را پیش بینى می‌ کردند.
به موجب برخى از اقوال، جفر مأخوذ از الواح موسى (ع) بود. گویند: پیامبر (ص) آن را به دست آورد و به علی(ع) سپرد. به موجب برخى روایات، پیامبر (ص) مندرجات آن را براى على (ع) املا نمود و او آن را نوشت.
گویند: چون آن را بر روى پوست یک جفر ( = بزغاله) که در احد به دست آمده و به امر پیامبر (ص) ذبح گردیده بود، نوشتند؛ به همین جهت آن را « جفر » نامیدند.
برخى از مشایخ صوفیه، کتاب هایی دربارة جفر تألیف کردند و احیاناً حوادث آینده را پیش گویى نمودند و آن ها را به جفر مذکور منتسب نمودند. این کار به افسانه شبیه تر است تا به واقعیت. برخى از نویسندگان زمینة گرایش این افسانه را چنین بیان داشتند: « ظاهراً افسانة کتاب جفر براى امیدوار ساختن پیروان آل على که در دوران خلفا و مخصوصاً در عهد متوکل سخت مورد آزار بودند، براى ترساندن خلفا ساخته شد، و بعد ها از معناى اصلى خود منحرف شد و چنان که گفته شد وسیله اى براى پیش گویى حوادث گردید.(3)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها :
1 . طریحی، مجمع البحرین، ج 1، ص 379.
2 . همان.
3 . ر.ک: مصاحب، دایرهْْ المعارف فارسی، ج 1، ص 742.