منشأ دعا از کجا است و چرا برخی افراد با این که کتاب مقدس قرآن را قبول دارند، ولی دعا را قبول ندارند؟
همان گونه که سؤال دو قسمت دارد پاسخ را نیز در دو قسمت خواهیم داد.
الف) منشأ و مشروعیت دعا:
"مشروعیت دعا از نظر شرع مقدس یکی از قطعیترین امور دینی و از جمله ضروریات اسلام است؛ یعنی قرآن شریف و روایات پیغمبر و ائمه معصومین علیهم السلام این مطلب را به مردم آموختهاند که مسلمانان و پیروان قرآن باید حوائج مقاصد خود را و حل مشکلات و گرفتاریهای خویش را در پیشگاه خدا عرضه کنند و از ذات اقدس او بخواهند که آن مشکلات را حل نماید و آن گرفتاریها را بر طرف سازد، بنابر این اصل مشروعیت دعا در اسلام قطعی و مسلم است". (1)
آیات زیاد و روایات کثیرهای ما را به دعا کردن و راز و نیاز و مناجات با خدا دعوت میکند، سیره و روش زندگی همه انبیا و اولیای الهی "دعا کردن" بوده است. خداوند میفرماید: "و اذا سئلک عبادی عنّی فانّی قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان"(2).
آیات 285 و 286 سوره بقره در بیان اوصاف و ویژگیهای مؤمنان میفرماید: "مؤمنان کسانی هستند که به خدا و فرشتگان و همه کتابهای آسمانی و به همه سفیران و رسولان الهی ایمان آورده باشند و مطیع امر پروردگار و تسلیم محض فرمان او باشند و در اشتغال شان به دعا و مناجات میگویند: "غفر انک ربّنا و الیک المصیر... ربّنا لا تؤخدنا ان نسینا او اخطأ ربّنا..." در قسمت پایانی سوره آل عمران میفرماید: "صاحبان خرد و فرزانگی و عقل و اندیشه کسانی هستند که پیوسته (ایستاده و نشسته خوابیده و بیدار) به یاد خدا هستند و با خدا ارتباط دارند و در حکمت و عظمت آفرینش آسمانها و زمین تفکر میکنند و (چون به سرچشمه حقیقت دست مییابند، بی درنگ خدا را میخوانند و در حال راز و نیایش خویش، به زبان حال و قال میگویند: رّنا ما خلقت هذا باطلاً، سبحانک فقنا عذاب النّار... و اتنا ما وعدتنا علی رسلک و لا تخرنا یوم القیامه (3)". دعا و توجه به خدا، با سرشت و فطرت آدمی آمیخته گشته شقیترین افراد در مواقع گرفتاری و ابتلا به خدا التجا میبرد. این یک میل فطری و طبیعی در وجود انسان است، که پرده گناه و شقاوت گاهی روی آن را میگیرد، در سختیها که پرده بر داشته میشود، این میل تحریک میشود و به هیجان میآید (4).
ب) بنابر این پاسخ قسمت دوم مشخص شد که چرا برخی دعا را قبول ندارند؟ وقتی غبار غفلت و گناه و هوی پرستی و قدرت مداری و زر اندوزی و شهرتطلبی بر سرشت و فطرت نشست و نگذاشت آیینه حقیقت نمای فطرت، حقیقت را بنمایاند و تجلّی بخشد. از مسیر اعتدال بیرون میرود و راه طغیان را در پیش میگیرد و دعا را قبول نمیکند: "کلاّ انّ الانسان لیطغی ان راه استغنی (5)"
ممکن است گاهی چهل و بی خبری از عمق احکام عبادی و اخلاقی اسلام و شناخت و برداشت یک بعدی و غلط و ناصحیح از دعا و روایاتی که در این مورد وارد شده است. شخص را در موضع انکار دعا و مردود دانستن آن قرار دهد. تذکر این نکته لازم است که "روش کسانی که تمام اسلام را در دعا جست و جو میکنند، غلط بوده، روش کسانی هم که به کلی از دعا و عبادات و نافله و فریضه استعفا داده و فقط میخواهند در مسائل اجتماعی اسلام بیندیشند غلط است" (6). جهت تحقیق بیشتر به کتابهای: گفتارهای معنوی و بیست گفتار شهید مطهری (ره) و شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق، آقای محمد تقی فلسفی مراجعه کنید.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
پاورقیها:
1 - محمد تقی فلسفی، شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق، ص 2.
2 - بقره (2) آیه 186.
3 - آل عمران (3) آیه 188 - 193.
4 - مرتضی مطهری (ره) بیست گفتار، ص 287، با تلخیص.
5 - علق (96) آیه 6.
6 - مرتضی مطهری (ره) گفتارهای معنوی، ص 65 - 66.
