پرسش 11 . چرا در اسلام توبه تشریع شدهاست؟
تشریع توبه توسط خداوند بخشنده، قطعاً حکمتها و اسرارى دارد که بر اهل معرفت مخفى نیست، مهمترین رازهاى تشریع توبه عبارتند از:
1- یأس زدایى
خداوند براساس اصل« و رحمتى وسعتْ کلَّ شئٍ؛ رحمتم همه چیز را فرا گرفته» به گونههاى مختلف بندگانش را مورد لطف و عنایت و رحمت خود قرار مىدهد. یکى از راههاى رحمت الهى، تشریع توبه است، از این رو درِ توبه و عذرخواهى را به سوى بندگانش بازگذاشته است.
امام على علیه السلام مىفرماید: « فُتِحَ لَکَ بابُ الْمَتابِ وَ بابُ الاْ ِسْتِعْتابِ؛ خداوند در توبه و عذرخواهى را به رویت گشودهاست» .61 امام سجاد علیه السلام در مناجات خود مىگوید: « اِلَهىِ أَنْتَ الَّذِى فَتَحْتَ لِعِبادِکَ باباً اًِّلىَ عَفْوِکَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبََْ فَقُلْتَ تُوبُوا اِلىَ اللهِ تَوْبًَْ نَصُوحاً فَما عُذْرَ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ اْلبابِ بَعْدَ فَتْحِهِ؛ معبود من، تو هستى که به روى بندگانت درى به سوى عفوت گشوده و نامش را توبه نهاده و فرمودهاى: به سوى خدا باز گردید و توبه خالص کنید. حال که در رحمت باز است، عذر کسانى که از آن غافل شوند چیست؟»62
پس توبه، شاخهاى از رحمت بیکران الهى است که به منظور ایجاد امید در دل گناهکاران تشریع شدهاست تا از این طریق در کردار و آینده خود تجدیدنظر و بازنگرى کنند و از قانون شکنى دست بردارند.
2- جلوگیرى از استمرار گناه
توبه عامل کاهش گناه و کارهاى نادرست و ناهنجارى در جامعه است. هر انسانى در طول زندگى به دلیل طغیان غرائز ممکن است به گناه آلوده شود. اگر براى او راه جبران و اصلاح نباشد، با خود مىاندیشد سرنوشت من جز عذاب الهى نیست، پس چرا در باقیمانده عمر، از لذات نفسانى خود دارى کنم؟ با این عقیده به فکر اصلاح خود نمىافتد و به خلاف کارى خود ادامه مىدهد اما خداوند با تشریع توبه، به گناهکار این فرصت را مىدهد که بتواند گذشته خود را جبران کند. در چنین حالى تقصیرکار با خود مىگوید: اگر توبه کنم، خداوند همه گناهان پیشین را مىبخشد، پس چه بهتر که از فرصت استفاده کنم و از گناهان و جرائم خود بکاهم.
در قوانین بشر نیز این اصل مورد توجه قرار گرفتهاست. متصدیان امر اصلاح و تربیت به زندانیان مىگویند: اگر در زمان سپرى کردن کیفر جرم، رفتار خوبى از خود نشان دهند، از تخفیف (عفو و بخشش) برخوردار خواهند شد. بااین قانون، چه بسا زندانى، وضع خود را عوض مىکند، تا بخشودگى شامل حال او شود. از طرفى انسان پس از توبه احساس مىکند با خدا عهدى بسته است که تکرار گناه، عهد شکنى با خدا خواهد بود، پس به راحتى دوباره به دنبال گناه نخواهد رفت.
3- آرامش روان
توبه، یکى از راههاى رویارویى با فشارهاى روانى و رسیدن به آرامش روحى است. یکى از روانشناسان مىگوید: شکنجههاى وجدان اخلاقى بسیار جانکاه و توان فرساست و گاهى صورت پشیمانى به خود مىگیرد که آن را جز با جبران خطا یا فدیه نمىتوان آرام کرد، به همین جهت آمرزیدن گناهان در ادیان داراى مقامى مهم مىباشد.63
با اعتراف صریح به گناه و یادآورى تقصیرها و کوتاهىها، عقده درونى گشوده مىشود و پس از پشیمانى و زارى، حالت بازگشت و توبه به آدمى دست مىدهد. امام باقر علیه السلام مىفرماید: « به خدا قسم! هیچ کس از گناه و پیامدهایش رهایى نمىیابد مگر این که به صراحت [نزد خدا و نه بنده] به گناه خود اقرار کند».64
امام سجاد7 با پیشنهاد توبه به فردى، به نام «زهرى» که با انجام گناه به اضطراب و نگرانى مبتلا شده بود، او را از انزوا و افسردگى نجات داد و از آن پس در شمار یاران امام سجاد علیه السلام قرار گرفت.65
4- آثار و پیامدهاى سازنده
توبه آثار فردى و اجتماعى، دنیوى و اخروى فراوانى دارد که در جاى خود بحث شدهاست، مانند پاکسازى دل، نابودى گناه، جلب رضایت الهى و غیره که در مباحث آینده بدان پرداخته خواهد شد. بنابراین توبه به دلیل نقش ارزندهاى که در سازندگى آدمى و جامعه دارد و آثار فراوانى بر آن مترتب
است، تشریع شدهاست.
