O پرسش 8 . توبه در اسلام چه جایگاهى دارد؟
توبه در اسلام، از جایگاه والا و رفیعى برخوردار است. براین اساس، توبه و مشتقات آن، بیش از هشتاد بار در قرآن آمده، در کتب حدیثى، بابى به عنوان توبه اختصاص یافته و محدثان به تشریح آن همتگماشتهاند. توبه به دلیل برخوردارى از جهات مختلف در علم کلام، فقه، تفسیر و اخلاق توسط متکلمان، فقیهان، مفسران و علماى اخلاق بحث شدهاست.
در علم کلام، توبه از این جهت قابل توجه است که از عوامل مهم سقوط کیفر الهى به شمار مىرود، از این رو متکلمان اسلامى آن را در کنار مسائل مربوط به وَعْد و وعید (پاداش و کیفر) بیان کردهاند. از آنجایى که توبه مىتواند در تغییر احکام و اجراى حدود الهى نقش به سزایى ایفا نماید، در فقه مورد بحث قرار مىگیرد. اما از آن رو که سهم عمدهاى در سازندگى و تهذیب نفس دارد (به طورى که فیض کاشانى و غزالى توبه را یکى از ارکان چهارگانه منجیات قرار دادهاند)30 در علم اخلاق، فصلى جداگانه در بحث از توبه گشوده شدهاست. عارفان از آن به عنوان اولین رتبهاى که سالک راه حق باید طى کند، یاد کردهاند. مرحوم فیض کاشانى مىگوید: »توبه از گناه و بازگشت به سوى ستّار العیوب و علاّم الغیوب آغاز راه سالکان و سرمایه پیروزمندان و نخستین گام مریدان و کلید علاقهمندان و مطلع (سرآغاز) برگزیدگان و برگزیده مقربان است» .31
قرآن مجید و پیشوایان دین براى توبه و توبهکننده ارزش بسیارى قائلاند، تا جایى که قرآن مجید به صورت مؤکد و چندبار فرمودهاست: « اِنَّ اللهَ یُحِبُّ التَوَّابِینَ؛ خداوند توبه کنندگان را دوست دارد» .32 رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: »التائب حبیب الله؛ توبه کننده دوست خدا است» .33 امام سجاد علیه السلام در مناجات خود از توبه به عنوان در رحمت الهى یاد کرد و فرمود: « اِلهىِ اَنْتَ الَّذِى فَتَحْتَ لِعِبادِکَ باباً اًِّلىَ عَفْوِکَ سَمَّیتَهُ التَّوْبََْ34؛ خدایا، تو درى را براى عفو و بخشش روى بندگانت گشودى و آن را توبه نامیدى» .امام صادق علیه السلام از توبه به عنوان حبل الله (رشته الهى) یاد کرده است.35
در حدیثى مىخوانیم: خداوند به توبه کنندگان سه فضیلت داده که هر گاه یکى از آنها را به جمیع اهل آسمان و زمین بدهد، مایه نجات آنها است. سپس معصوم علیه السلام به آیه 222 سوره بقره اشاره مىکند و مىفرماید: هر کس را خداوند دوست دارد، او را عذاب نخواهد کرد. نیز آیه 7 تا 9 سوره مؤمن را قرائت فرمود: که دعاى فرشتگان نسبت به توبهکنندگان است.
در پایان با اشاره به آیه 70 سوره فرقان، فضیلتى دیگرى براى توبه ذکر فرمود و آن تبدیل بدىها به حسنات است.36
