پیامبر اکرم‌با توجه به آیة 23 فاطر که جز انذار مردم وظیفه‌ای نداشت، چرا به تشکیل حکومت اقدام کردکه این بهانه ای شد که ...
پرسش: پیامبر اکرم‌با توجه به آیة 23 فاطر که جز انذار مردم وظیفه‌ای نداشت، چرا به تشکیل حکومت اقدام کردکه این بهانه ای شد که امروزه در ایران حکومت ولایت فقیه برقرار گردد؟
پاسخ:
قرآن این کتاب آسمانی اولاً ضرورت وجود حکومت اسلامی و برپا داشتن نظام الهی و جاری ساختن عدالت اجتماعی را گوشزد می‌کند و در سطحی وسیع، موضوع حکومت‌ِ "الله" را در مقابل حکومت‌ِ "طاغوت" مطرح می‌کند و می‌فرماید: انبیا و شرایع آمده‌اند تا حکومت طاغوت را درهم شکنند و حکومت "الله" را جهان شمول نمایند. جایگزینی حکومت "الله" به جای "طاغوت" به آن است که کسانی که خُلقیات و روحیات الهی دارند و "خلیفة‌الله فی الأرض" نامیده می‌شوند، حکومت کنند و دست طاغوت را از حاکمیت‌ِ بر مردم کوتاه سازند; چنان‌که آیه 36 سوره نحل به خوبی روشن می‌سازد که وظیفه یکایک مسلمانان، روی‌گردانی از حکومت طاغوت و روی آوردن به حکومت الهی است; "همانا ما در میان هر امتی پیامبری را برانگیختیم تا مردم را پیام دهد( که فقط خدا را پرستش کنید و از طاغوت دوری گزینید."(1)
قرآن در آیات متعددی به شرایط زمامدار و رهبری اشاره کرده است; از جمله:
عادل باشد (2)؛ عالم فقیه و آگاه به مسائل زمان باشد (3) ؛ امین باشد (4)؛توانایی و حسن تدبیر داشته باشد (5)؛ یقین و پایداری و استقامت را پیشه خود سازد (6) و...
حاصل کلام آن‌که خداوند دستور به تشکیل حکومت اسلامی داده و برای رهبری آن، شرایطی را مقرر نموده است و کامل‌ترین مصداق ویژگی‌هایی که در آیات ذکر شده است (مسلمان و مؤمن، اسلام‌شناس و آگاه به مسائل زمان و...) پیشوایان معصوم و در عصر غیبت، نزدیک ترین افراد به معصومان "فقها" هستند.
بنابراین از دیدگاه قرآن، بهترین نظام حکومتی آن است که در آن، کسی که بر رأس هرم قدرت قرار می‌گیرد یعنی شخص حاکم، معصوم یا نزدیک به عصمت باشد، تا هم از لحاظ احاطه علمی به احکام و قوانین الهی و هم از لحاظ شناخت اوضاع و احوال موجود و مصالح و مفاسد جزیی و هم از لحاظ تقوی، ورع و عدالت در عالی‌ترین حد ممکن باشد.
از مطالب بالا روشن می‌شود که پیشوایان معصوم: علاوه بر جنبه رسالت و امامت که شریعت اسلام را به عنوان یک پیام آسمانی به مردم تبلیغ و تبیین می‌کند، ولی امر مسلمانان و زعیم سیاسی امت نیز می‌باشند و این حق را به اقتضای مقام نبوت و امامت خویش، دریافت کرده بودند، زیرا خود صاحب شریعت بودند و خود را موظف می‌دانستند که مسئولیت اجرایی آن را نیز برعهده گیرند. مردم نیز همان‌گونه که موظفند در مسائل عبادی مانند روزه، خمس و... پذیرای نظر شرع باشند، هم چنین موظفند که پذیرای حکومت اسلامی باشند و هیچ تفاوتی از این نظر بین حکومت و مسایل عبادی نیست و پذیرش حکومت الهی از نظر قرآن در حد پذیرش توحید و عبادت خداست: "إِن‌ِ الْحُکْم‌ُ إِلآ لِلَّه‌ِ أَمَرَ أَلآ تَعْبُدُوَّا إِلآ َّ إِیَّاه;(7) حکم تنها از آن خداست; فرمان داده که غیر از او را نپرستید".
در قرآن کریم آیاتی داریم که زعامت سیاسی پیامبر را تأیید می‌کند. این آیات به سه دسته تقسیم می‌شوند:
دسته اول آیاتی که می‌گویند: مطلق اطاعت از رسول‌که واجب است: "أَطِیعُوا اللَّه‌َ وَأَطِیعُوا الرَّسُول;(8) خدا را اطاعت کنید و پیامبر را اطاعت کنید"(9) و...
این آیات عموماً، بر وجوب اطاعت از پیامبر گرامی اسلام دلالت دارند، به ویژه از آیاتی که در آن‌ها لفظ "اطیعوا" تکرار شده است، می‌توان استظهار کرد که مراد از "اطیعوا"ی دوم، اطاعت از دستورات شخص پیامبر گرامی است.(10)
بنابراین، می‌توان گفت که پیامبران الهی غیر از مقام ابلاغ و بیان وحی الهی، مقام دیگری نیز داشته‌اند و آن مقام ولایت و رهبری امت است.
دسته دوم آیاتی است که کسانی را که نسبت به رسول اکرم‌راه عصیان‌و مخالفت را در پیش گرفته‌اند نکوهش می‌کند وآنان را از این کارها برحذر می‌دارد; "وَمَن یَشَاقِق‌ِ اللَّه‌َ وَرَسُولَه‌ُ فَإِن‌َّ اللَّه‌َ شَدِیدُ الْعِقَاب‌ِ;(11) و هر کسی با خدا و پیامبرش دشمنی کند کیفر شدیدی می‌بیند و خداوند شدید العقاب است."و (12)و...
سومین دسته آیاتی است که به خصوص، درباره حکومت و قضأ پیامبر گرامی اسلام‌می‌باشد و تصریح دارد که فرمانبرداری مردم از وی در امور و شؤون حکومتی، واجب است". "النَّبِی‌ُّ أَوْلَی‌َ بِالْمُؤْمِنِین‌َ مِن‌ْ أَنفُسِهِم;(13) پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است."
این آیه شریفه، اطلاقی بسیار قوی دارد و هر گونه تصرفی در مال و جان مردم و هر دخالتی در امور زندگی آنان، برای رسول اکرم جایز می‌داند و بر مردم واجب است که در جمیع شؤؤن حیات، از آن وجود مقدس فرمان ببرند. (14)
در قرآن کریم، آیاتی نیز وجوددارد که وجوب اطاعت کسانی غیر از شخص پیامبر گرامی اسلام را واجب می‌داند(15). این افراد در زبان قرآن "اولی الامر" نام دارند که به اتفاق دانشمندان شیعه، اینان همان امامان دوازده گانه: می‌باشند.(16)
در نظام حکومتی اسلام، مردم هم در ایجاد و به فعلیت رساندن حکومت اسلامی نقش دارند و هم در اداره و نظارت بر کارهای اجرایی. توضیح این که:
سهم و نقش مردم در حکومت اسلامی بر کسی پوشیده نیست; مردم در زمان حضور (عهد رسالت و حضور امامان معصوم) در ایجاد توان و قدرت اجرایی برای زعیم قانونی و شرعی، نقش داشتند و موظف بودند به تعهدی که در مقابل پیامبر و امام بر گردن گرفته بودند، وفادار بمانند و در رابطه با اسلام و نظام، پایبند بوده و در هر جنگ و صلحی که پیش آید، پابرجا بمانند.
امّا در مورد آیاتی که در آن‌ها، سلطه، قدرت، وکالت، اکراه توسط پیامبر اکرم‌نفی شده یا وظیفه ایشان تنها تبلیغ و تعلیم دانسته شده است، گفتنی است:
اول این که این آیات مربوط به انسان‌های کافری است که به آیین اسلام نگرویده‌اند نه مسلمانان. به عبارت دیگر از آن‌جا که هدایت اجباربردار نیست پیامبر اکرم‌در این آیات مورد خطاب گرفته است که تو از سوی کفار وکیل نیستی که متکفل ایمان آنان شوی. آنان چنان چه خواسته باشند به اختیار ایمان خواهند آورد.
دوم: این آیات مربوط به "تکوین" است نه "تشریع" در محدوده تشریع، هم جریان امر به معروف و نهی از منکر مطرح است و هم جریان حدود و تعزیرات.
سوم : تشکیل حکومت به معنای تحمیل کردن دین بر مردم نیست، بلکه برای تعلیم و تزکیه نمودن مردمی است که دین و حکومت دینی را حق دانسته و پذیرفته‌اند و بدون شک، تعلیم و تزکیه، با تشویق و ترغیب و با اختیار آگاهانه انسان‌ها صورت می‌گیرد که حکومت دینی نیز چنین روشی دارد.(17)
چهارم : افزون بر آن، آیاتی که در آن‌ها شأن و وظیفه الهی پیامبر اکرم‌انذار، تبلیغ، تزکیه و تعلیم دانسته شده است باید در تحلیل و تفسیر آن‌ها توجه نمود که حصر اضافی است نه حقیقی که تنها ابلاغ پیام دین را برای پیامبر اکرم خلاصه کرده باشد; بلکه مراد بیان اهمیت تبلیغ و تعلیم است که در عین حال بیشتر کفار و برخی مسلمانان از پذیرفتن آن شانه خالی می‌کنند و حتی گاه به اذیت و آزار فیزیکی و روحی پیامبر اکرم اقدام می‌کردند.
پنجم این که آیات انذار هیچ تناقضی با تشکیل حکومت ندارد; زیرا این دو متناقض نیستند تا از اثبات یکی نفی دیگری لازم آید.
پی نوشت :
1- ر.ک: ولایت فقیه، محمدهادی معرفت، ص 119.
2- هود، آیه 113.
3- بقره، آیه 247 .
4- شعرأ،آیه 143.
5- بقره،آیه 247.
6- سجده، آیه 24.
7- یوسف، آیه 40.
8- نسأ، آیه59 .
9- فتح،آیه 17و نساء، آیه 69.
10- المیزان، علامه طباطبایی، ج 4، ص 388، جامعه مدرسین.
11- انفال، آیه 13.
12 - نسأ، آیه 15وانفال، آیه20.
13- احزاب، آیه6.
14- احزاب، آیه 36ونور،آیات 47 ـ 52.
15- نسأ،آیه 59ومائده، آیه 55
16- حقوق و سیاست در قرآن، آیت الله مصباح یزدی، ص 227 ـ 239 .
17- ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، آیت الله جوادی آملی، ص 335.
