آیا آفریدگار مخلوقات خدا است، یا خداوند طبیعت را آفرید و طبیعت طبق قانون خدادادی موجودات مادی را یکی پس از دیگری به وجود آورد؟

توحید دارای مراتب و درجاتی است:
1 - توحید ذاتی؛
2 - توحید صفاتی؛
3 - توحید افعالی؛
4 - توحید عبادی.
توحید در خالقیت و ربوبیت از شاخه های توحید افعالی هستند. توحید در خالقیت یعنی در جهان یک خالق و آفریننده بیشتر نداریم و کسی که به خالق های متعدد معتقد باشد، مشرک است. توحید در ربوبیت یعنی این که گرداننده و مدیر همة جهان، خالق واحد است.
مقابل توحید در ربوبیت، شرک است.
توحید افعالی در یک تفسیر ساده و روشن مفهومش این است که سراسر جهان فعل خدا است و تمام کارها، حرکت ها ، تأثیرو تأثیرها به ذات پاک او منتهی می شود و به او قائم است و در حقیقت "لا مؤثر فی الوجود الا الله، هیچ موجودی تأثیر مستقل ندارد جز خدا" . حتی اگر شمشیر می برد و آتش می سوزاند و آب گیاهان را می رویاند، همه به اراده و فرمان او است و خلاصه هر موجودی هر اثری دارد، از ناحیة خداوند است.
به تعبیر دیگر: همانگونه که موجودات در اصل وجود وابسته به ذات هو هستند، در تأثیر و فعل خود نیز چنین اند، ولی این معنی هرگز نفی عالم اسباب و حاکمیت قانون علیت را نمیکند، زیرا خداوند خودش خواسته که همة کارها از طریق علل و اسباب آن جاری گردد. موجودات عالم همان طوری که در ذات خود استقلال ندارند، استقلال در تأثیر هم ندارند. موجودند به وجود خدا و مؤثرند به تأثیر خداوند. شأنی از شئون او است. پس اگر به تأثیر و سببیت مخلوقات در نظام جهان معتقد باشیم، ولی بدین نحو که آن ها استقلال در تأثیر ندارند، بلکه همة نقش آن ها به اذن الله و به مؤثریت الله انجام می گیرد، منافات با توحید افعالی ندارد، چنان که حضرت عیسی می گوید: من از گل جشکل پرنده می سازم. سپس در آن می دمم و به فرمان خدا پرنده ای می گردد، و به اذن خدا کور مادر زاد و مبتلایان به برص (پیسی) را بهبودی می بخشم و مردگان را به اذن خدا زنده می کنم.(1) قرآن کریم در مورد توحید در خالقیت می فرماید :"قل الله خالق کلی شی و هو الواحد القهار؛ بگو خدا خالق همه چیز است و او است یکتا و پیروز".(2)
در آیه دیگر می فرماید : "هل من خالق غیر الله یرزقکم من السماء و الارض لا اله الاهو فانی توفکون؛ آیا خالقی غیر از خدا وجود دارد که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟ هیچ معبودی جز او نیست. با این حال چگونه به سوی بناطل منحرف می شوید؟".(3)
قرآن مجید دربارة توحید ربوبیت به مسلمانان دستور می دهد همه روزه چندین بار این حقیقت را تکرار و اقرار کنند و بگویند : الحمد لله رب العالمین؛ ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است.(4)
تعبیر به "رب العالمین" بیش از چهل بار در آیات مختلف قرآن به کار رفته است و می فرماید : "قل اغیر الله أبغی و هو رب کل شی؛ بگو آیا غیر از خدا پروردگاری بطلبم، در حالی که او پروردگار همه چیز است".(5)
پس شرکت در خالقیت و شرکت در ربوبیت مطلقا باطل و بی اساس است و به هیچ وجه قابل توجیه نمی باشد. رمز اصلی اش هم این است که معلول و با تمام تأثیراتش عین ربط به علت هستی بخشش است و لحظه ای بدون وابستگی به خدای جهان امکان بقا و تأثیر ندارد و همان گونه که در اصل هستی نیاز به علت دارد، در بقا و تأثیرهم انیاز به علت دارد . همان طوری که نور افشانی یک لامپ برق نیاز به وصل به شبکة برق دارد و لحظة قطع برق از شبکه، مساوی با ظلمت لامپ است. کار خدا مثلا کار صنعتگر نیست که مصنوعش پس از درست شدن نیاز به صنعتگر نداشته باشد.
مثلا اتومبیل پس از ساخته شدن بدون نیاز به زنده بودن مهندس سازنده طبث مکانیسم خود به کار ادامه می دهد. اگر چنین بیندیشیم که عوامل مؤثر در جهان مثل آب، باران، برق، حرارت، خاک، گیاه، حیوان، انسان و غیره نسبت شان به خدا مثل نسبت اتومبیل به سازنده است ، قطعا شرکت است، چون مخلوق در حدوث و بقا نیازمند خالق است. در بقا و تأثیر همان اندازه نیازمند است که در حدوث محتاج است. جهان عین فیض، عین تعلق و عین وابستگی ا ست. لذا تأثیر و سببیت اشیا عین خلاقیت خداوند و گسترش فاعلیت او است.
ونتیجه این که خالق همة هستی مربی و اداره کننده و گرداننده و نظام بخش عالم هستی تنها ذات پاک خدا است و خالقیت حقیقی و استقلال ، منحصر به خدای متعال است و همة موجودات در وجود و تأثیرات در همة احوال نیازمند وی می باشند و محال است که موجودی بی نیاز از وی گردد و بتواند باشد یا بتواند مستقلا و بدون تکیه بر او کاری را انجام بدهد. لذا عقیده به تأثیری و سببیت استقلال مخلوقات شرکت است.( 6 )
پی نوشت ها :
1 - آل عمران (3) آیه 49.
2 - رعد (13) آیه 16.
3 - فاطر (35) آیه 3.
4 - حمد (1) آیه 1.
5 - انعام (6) آیه 164.
6 - محمد تقی مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ج2، ص 358؛ مرتضی مطهری ، مجموعه آثار، ج2، ص 127 128؛ ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج3، ص 306 و 322.