خانمى 33 ساله هستم که از نوزده سالگى تا به حال، در مورد خدا و معصومان دچار توهمات مىشوم و در ذهنم نسبت بد به مقدسات مىدهم. ..
پرسش : خانمى 33 ساله هستم که از نوزده سالگى تا به حال، در مورد خدا و معصومان دچار توهمات مىشوم و در ذهنم نسبت بد به مقدسات مىدهم. مىگویم کافر شدهام، در حالى که به خدا ایمان دارم و این افکار را درست نمىدانم، خود را گناهکار مىدانم و گریه مىکنم و افسوس مىخورم. آیا کافر و نجس شدهام؟ براى خلاصى از این افکار چه راه حلى وجود دارد؟
پاسخ :
از آن چه توصیف نمودهاید، برمىآید که ناراحتى شما وسواس فکرى است.
وسواس یکى از واکنشهاى عصبى است که معمولاً به دو شکل وسواس فکرى و وسواس عملى بروز مىکند.
وسواس فکرى عبارت است از یک سلسله افکار پوچ و بیهوده تکرارى، که گرچه بیمار به بیهودگى آن اطمینان دارد، ولى براى جلوگیرى از آن نمىتواند اقدامى کند.
وسواس عملى عبارت است از یک رشته رفتارهایى که قطع نظراز منطقى نبودن آنها، جنبه تکرارى به خود مىگیرد.(1)
اغلب مبتلایان به وسواس فکرى، افکار بیهوده و شرم آور و یا وحشتناکى در ذهن خود به وجود مىآورند که این افکار در چرخهاى بى پایان، مرتب تکرار مىشود.
بعضى از مبتلایان، مشکل خود را پنهان نگه مىدارند و گاهى دور از چشم دیگران چندین ساعت را صرف افکار خود مىنمایند اما خوشبختانه شما با ارسال نامه به طرح موضوع پرداختهاید و در واقع تصمیم به حل و درمان آن دارید.
پس نیمى از راه درمان را که شناخت بیمارى و عزم بر درمان آن است پیمودهاید. در ادامه و حل کامل مشکل باید بدانید که درمان وسواس فکرى و عملى، نیاز به صبر و حوصله و پشتکار دارد. انتظار حل و درمان یک شبه آن را نداشته باشید، پس راهکارهایى را که ارائه مىشود، با دقت مورد توجه قرار دهید و ارزیابى و نتیجه آن، نیز میزان پیشرفت خود در مهار وسواس را در مکاتبه بعدى مشخص فرمایید.
قطعاً به ضررهاى وسواس فکرى آگاهید، که عبارتند از: اتلاف وقت، عدم توانایى در تمرکز حواس، بازماندن از کارهاى اصلى، خسته شدن ذهن، عدم تعادل روانى، بى حوصله شدن براى فکر کردن درباره موضوعات مهم و اساسى زندگى و تحصیلى.
راهکارهاى عملى جهت مقابله با وسواس فکرى عبارتند از:
1 - بازسازى شناختى: درمان وسواس فکرى به تصمیم و همت شما بستگى دارد. در این جهت کسى جز خودتان نمىتواند به شما کمکى بنماید. امام على(ع) مىفرماید: «کسى که در اصلاح خود کمک نکند، دیگرى نه مانع بروز مشکلات او مىشود و نه او را به سوى رشد و خیر مىکشاند».(2)
باید کمر همت را ببندید و با اتکا به توانایىهاى خود وارد عمل شوید و نسبت به درمان بیمارى خویش امیدوار باشید.
2 - شفاف کردن افکار: براى مقابله با افکار انحرافى باید اندیشه خود را پالایش کنید و ابهام زدایى نمایید. امام على(ع) مىفرماید: «به دلیل شفافیت افکار ملائکه، آنان به وسواس فکرى مبتلا نمىشوند».(3)
اگر شبهه و سؤالى در ذهن خود نسبت به خدا و یا اولیاى الهى دارید، بدون واهمه آنها را مطرح نمایید و در پى پاسخ برآیید.
3 - متمرکز شدن بر افکار مطلوب: براى رهایى از افکار ناخواسته، لازم است افکار خوشایند را جایگزین کنید. توجه به افکار معقول و تقویت و تمرکز آن به وسیله تکرار زبانى، شما را از افکار مخرّب و آزاردهنده باز مىدارد. پیامبر اکرم(ص) مىفرماید: «کسى که مبتلا به وسواس فکرى است، سه بار ایمان به خدا و رسول را به زبان تکرار کند (آمنت بالله و رسوله) که آن وسواسى از بین مىرود».(4)
4 - ذکر زبانى: شخصى از امام صادق(ع) در مورد وسواس و شک سؤال کرد، حضرت فرمود: «لا شى فیها، تقول لا اله الا الله؛ این وسواس و شک مشکلى ندارد. هر گاه به وسواس فکرى مبتلا شدى، لا اله الا الله بگو».(5) با این ذکر و تغییر حالت دادن، از فکر تکراى رهایى مىیابید.
5 - تقویت اعتقادات مذهبى: «کول جى آر» با مرور بر زندگى «مارتین لوتر» رهبر مذهبى شهیرى که مبتلا به وسواس فکرى بود، اظهار داشت که اعتقادات مذهبى «لوتر» نقش بسیار مهمى در کنار آمدن او با نگرانىها و ناراحتىهاى درونى ناشى از وسواس داشته است.
6 - ورود افکار منحرف را به ذهن دراختیار خود بگیرید تا این افکار ناخواسته به ذهن شما وارد نشود. به این منظور براى فکر در این امور، ساعت خاصى تعیین کنید، یعنى با خود عهد ببندید که زمان فکر کردن درباره موضوع وسواس، ساعت خاصى باشد.
در طول روز هرگاه اوهام و افکار وارد ذهنتان شد، به خود بگویید: زمان فکر کردن فلان ساعت است. در زمان مقرر مدتى را به فکر کردن درباره آن موضوع اختصاص دهید، تا در طول روز ذهنتان مشغول آن نشود. البته زمان اختصاصى را به تدریج در طى (مثلاً سى روز) روزى یک دقیقه کم کنید تا به صفر برسد.
7 - هر روز به خود تلقین کنید که من قادرم افکار ناخواسته را کنار بگذارم. تلقین یکى از راههاى مبارزه با افکار منفى است.
نکته مهم و قابل توجه آن است که از افکار ناخواسته و مزاحم، احساس وحشت و نگرانى نکنید و بدانید که آنها موجب کفرنمى شود و اصلاً گناه نیست، بلکه یک نوع بیمارى است که باید درمان شود. پس اثر وضعى (نجاست) و اثر تکلیفى (گناه و کفر) ندارد.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «از امت من هر چه که در ذهنشان خطور مىکند، عفو شده است، تا وقتى که آن را به زبان جارى نکرده و عملى انجام نداده باشند».(6) یعنى عمل تان طبق افکار کافرانه و آلوده نباشد. نسبت بد دادن در ذهن و یا تصویر نادرست ایجاد کردن، هیچ کدام از نظر فقهى گناه محسوب نمىشود. البته از نظر اخلاقى پسندیده نیست.
افسوس خوردن مشکلى را حل نمىکند، بلکه اعصاب شما را ضعیفتر مىسازد. با صبر و بردبارى و با یارى جستن از خدا و توسل به اهل بیت(ع) و انجام راهکارهاى ارائه شده، از افکار منفى رها خواهید شد.
--------------------------------------------------------------------------------------------
پىنوشتها:
1 - دکتر شکوه نابى نژاد، رفتارهاى بهنجار و ناهنجار، ص 162.
2 - نهج البلاغه، فیض الاسلام، خطبه 89.
3 - همان، خطبه 90.
4 - کنزالعمال، حدیث 1245.
5 - کافى، ج2، ص 424.
6 - بحارالانوار، ج66، ص 42.
