تفاوت شوخی کردن و مسخره کردن

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
استهزاء در لغت به معناي طلب تحقير است با هر وسيله‌اي كه صورت گيرد و در اصطلاح عبارتست از مسخره كردن افراد، يا برخي امور با گفتار يا كردار، مانند اشاره با چشم يا ديگر اعضاي بدن كه اين عمل بيشتر به قصد تحقير و توهين ديگران صورت مي‌گيرد، گاهي نيز با اهداف ديگري مانند جبران كمبود شخصيت، تقويت روحيه خود يا تضعيف روحيه ديگري انجام مي‌شود.
آياتي كه در قرآن سخن از استهزاء به ميان آورده، بيشتر مربوط به حوزه عقيده و دين بوده و در آياتي نيز استهزاء در حوزه اخلاق مطرح شده كه در آن خداوند مۆمنان را از تمسخر يكديگر منع كرده است.
با توجه با آيات متعددي كه در آن، انسانها از استهزاي مۆمنان، آيات الهي و دين نهي شده‌اند به مرتكبان اين عمل وعده عذاب الهي داده شده بر مي‌آيد كه استهزاء عملي حرام است كه خداوند آن‌را قبيح و ناپسند و استهزاء گران را مجرم شمرده است.
- تفاوت شوخي كردن و تمسخر:
تشخيص و تمايز بين شوخي كردن و تمسخر كردن بي‌ترديد دشوارترين مهارت اجتماعي است. معمولاً وقتي‌ شوخي ها از حد بگذرد، قالب استهزا به خود مي گيرد و طرف مقابل اذيت مي شود؛ يكي از رفتار هاي اجتماعي و اخلاقي كه در جامعه اسلامي بايد رعايت شود پرهيز از آزار و اذيت ديگران است، زيرا شوخي هاي آزار دهنده يكي از مصداق هاي بارز آزار و اذيت است. برخي افراد همواره در صدد هستند ديگران را دست انداخته و با مسخره كردن آنها شخصيت افراد را تحقير كنند. چنين رفتارهايي ناپسند بوده و غير ديني و غير اسلامي است.
البته اسلام همواره خواهان جامعه اي شاد و سرزنده است و روايات متعددي نيز وجود دارند كه بحث «ادخال السرور في قلوب المومنين»(1) را مطرح مي كنند. يكي از كارهايي كه داراي ثواب بسيار است شاد كردن دل مومن و زدودن غم از دل او است؛ از اين‌رو اين كه انسان متبسم و خوشرو باشد و كاري كند كه وقتي مردم او را مي بينند احساس شادماني و خوشحالي كنند؛ نعمتي بزرگ است.
- آسيب شناسي رفتاري شوخي و تمسخر:
از نگاه رفتارشناسي شوخي به عنوان يك رفتار طنز از ديرباز وسيله اي براي سرگرمي، تفريح يا خنده افراد محسوب مي شود.
بار ها بزرگان و كارشناسان امور تربيتي چارچوب هاي اخلاقي براي شوخي معلوم و مرز هاي مجاز آن را يادآوري كرده اند. شوخي با بزرگتر ها يا كساني كه تناسب سني با فرد ندارند، همچنين مخلوط كردن آن با تمسخر، سرزنش و بد زباني و شوخي هاي فيزيكي خارج از عرف فرايند هايي هستند كه ارتباطي با شوخي ندارند و به ضعف تربيتي فرد باز مي گردد.
اصولاً از نگاه آسيب شناسي رفتاري شوخي در ميان دوستان و افرادي كه داراي صميميت عاطفي هستند، صورت مي گيرد.
در بعضي از موارد برخي از افراد مخصوصاً نوجوانان و جوانان در قالب گروه هاي دوستي 3-2 نفره قرار مي گيرند و ديگران را با طرح بيان بعضي از كلمات خارج از ادب مسخره مي كنند در واقع به قول خودشان با سركار گذاشتن ديگران باعث خنده و سرگرمي خودشان مي شوند.
اين رفتار نادرست و غير اخلاقي ارتباطي با شوخي، طنز و شيرين زباني ندارد و دقيقاً نشانگر ضعف ادب و تربيت خانوادگي افراد است.
- حاصل سخن اينكه:
بنابراين اسلام با استهزا و مسخره كردن ديگران مخالف است. گاهي شوخي ها وسيله تحقير فرد و گاهي نيز وسيله تحقير اجتماع است. اسلام هر دوي اين كار ها را نمي پسندد.
اگر مقداري دقت كنيد و به عقل خود مراجعه كنيد، به راحتي مي توانيد تشخيص دهيد كه كدام گفته و رفتار تمسخر است و كدام طنزي بدون توهين است. گاهاً نكاتي كه بين دوستان گفته مي شود، مشخص است كه در ذهن جمع حاضر اتفاق خاصي نمي افتد و اسمي روي كسي باقي نمي ماند و صرفاً يادآوري واقعه و داستاني است، كه بديهي است اين مسأله اشكالي ندارد. اما گاهي مشخص است كه دوست ما از گفتۀ ما نارحت شده ولي به رو نمي آورد، در حالي كه اين گفته در درون او مي ماند و تبديل به كينه و دل آزدگي مي شود. ضمناً اشاره به شخصيت ها از قالب تمسخر امري غير اخلاقي است.
پي نوشت:
1. ر.ك: مجلسي، بحارالأنوار، چاپ بيروت، ج‏71، ص283، باب 20 قضاء حاجةالمؤمنين‏ و السعي فيها و توقيرهم و إدخال السرور عليهم.
موفق باشید.