با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
رياء بمعنى تظاهر و نشان دادن به غير است و آن اين است كه كار خوبى انجام دهد و قصدش تظاهر و نشان دادن به مردم باشد نه براى تقرّب به خدا «لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى كَالَّذِي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ»( 1) صدقات خود را با منّت گذاشتن و اذيت باطل نكنيد. مثل آن كس كه مال خويش براى تظاهر به مردم خرج مي كند كه عمل چنين شخصي باطل است.
رياء عبارت است از اين كه انسان بخواهد با نشان دادن اعمال و كارهاي نيك خود به ديگران در پيش آنان اعتبار و منزلت كسب كند.(2) و اگر عبادتي انجام مي دهد يا اقدام به كار خيري و عمل صالحي مي كند، هدفش اين است كه مردم را از كار خود آگاه كند و مردم او را تمجيد و ستايش كرده، انسان خوبي بدانند.
در مقابل رياء اخلاص قرار دارد كه عبارت است از خالص كردن قصد و نيت براي خداوند متعال و خالي كردن نيت از غير خدا و اين كه همه كارها فقط و فقط براي اطاعت امر پروردگار و كسب رضاي الهي انجام شود.
نكته مهم اين كه در بسياري از موارد واقعاً انجام كاري به صورت آشكار ريا نيست، بلكه انجام وظيفه است، ولي شيطان وسوسه مي كند تا انسان را از فيض شركت در انجام كارهاي خير و عبادات دسته جمعي باز دارد، بايد اين موارد را شناخت و براي مبارزه با شيطان شائبه ريا را ناديده گرفت و آنها را آشكارا انجام داد؛ زيرا امروزه بسياري از كارها مثل شركت در نماز جمعه و جماعات و نماز خواندن در مسجد و... يك امر عادي است و جنبه ريايي ندارد .
اگر بخواهيم نشانه‌هاي اشخاص رياكار كه عمل خود را آلوده مي‌كنند بدانيم، بايد آن را ميان كلمات معصوم(ع) جستجو كنيم.
در آيات و روايات اسلامى از آن مذمّت شده است و آن را عاملى براى بطلان اعمال و نشانهاى از نشانههاى منافقان و نوعى شرك به خدا معرفى كردهاند.
رياكارى تخريب كننده فضائل اخلاقى و عاملى براى پاشيدن بذر رذائل در روح و جان انسان هاست. رياكارى اعمال را تو خالى و انسان را از پرداختن به محتوا و حقيقت عمل باز مىدارد.
رياكارى يكى از ابزارهاى مهّم شيطان براى گمراه ساختن انسانهاست.(3)
اما اين كه رياكار چه كسي است و نشانه هاي آن چيست به آيات و روايات اشاره مي كنيم :
1- انَّ الْمُنافِقينَ يُخادِعُوْنَ اللَّهَ وَ هُوَ خَادِعُهُمْ وَ اذَا قَامُوا الَى الصَّلوةِ قَامُوا كُسَالى يُرَآؤُنَ النَّاسَ وَ لا يَذْكُرُونَ اللَّهَ الَّا قَلِيلًا ؛ (4) منافقان مىخواهند خدا را فريب دهند در حالى كه او آنها را فريب مىدهد و هنگامى كه به نماز بر مىخيزند با كسالت بر مىخيزند و در برابر مردم ريا مىكنند و خدا را جز اندكى ياد نمىنمايند.
2- وَ الَّذينَ يُنْفِقُونَ امْوالَهُمْ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَابِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ يَكُنِ الشَّيْطَانُ لَهُ قَرِيناً فَسَآءَ قَرِيناً ؛ ( 5) و آنها كسانى هستند كه اموال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مىكنند و ايمان به خدا و روز باز پسين ندارند. (چرا كه شيطان رفيق و همنشين آنها است) و كسى كه شيطان قرين او باشد بد همنشين و قرينى دارد.
3- وَ لا تَكُونُوا كَالَّذينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحيطٌ؛ (6) و مانند كسانى نباشيد كه از روى هوا پرستى و غرور و خود نمائى در برابر مردم از سرزمين خود (به سوى ميدان بدر) بيرون آمدند و (مردم را) از راه خدا باز مىداشتند (و سرانجام شكست خوردند) و خداوند به آنچه عمل مىكنند احاطه (و آگاهى) دارد.
4- فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ الَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ، الَّذينَ هُمْ يُرآؤُنَ وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ ؛( 7) پس واى بر نماز گزارانى كه، در نماز خود سهل انگارى مىكنند، همان كسانى كه ريا مىكنند، و ديگران را از وسائل ضرورى زندگى منع مىنمايند.
امير المؤمنين(ع) فرمود: «رياكار سه نشانه دارد: اگر مردم او را ببيند، سر حال و با نشاط ميشود. اما هنگامي كه به تنهايي عبادت مي‌كند، كسالت او را فرا مي‌گيرد. دوست دارد در تمام كارهايش مردم از او تعريف و تمجيد كنند».(8)
جهت مطالعه بيشتر به كتاب اخلاق در قرآن حضرت آيت ا... مكارم شيرازي، ج1، ص 281 مراجعه نمائيد.
پي نوشت:
1. بقره(2 ) آيه 264.
2. نراقي، ملا احمد، معراج السعادة، ناشر هجرت، قم، 1377 ش،نوبت پنجم، ص472و473.
3. مكارم شيرازي ناصر، اخلاق در قرآن، مدرسه امام علي ، ج1، ص280.
4. نساء(4)، آيه 142.
5. همان، آيه 38.
6. انفال( 8)، آيه 47.
7. ماعون(107)، آيات 4 تا 7.
8. سيد عبداللَّه شبر، كتاب الاخلاق، ترجمه محمد رضا جباران، ص 263.
موفق باشید.
