آیا نهج البلاغه مجموعه سخنان کامل حضرت علی (ع) است؟

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
خطبه ها، نامه ها و سخنان كوتاه امام علي كه به حق "امير بيان" است، از زمان ايشان در لوح حافظه ها و توسط نويسندگان در نوشت افزارها ثبت شد و به ميراث ماند.
بعد از گذشت چند قرن در زمان بني عباس و دولت بويهيان، سيد رضي به نوشتن كتابي در خصوصيات و ويژگي هاي امامان همت كرد كه در آن كتاب ضمن شرح حال هر كدام از امامان سخنان نيكوي او را در فصلي ارائه كند و بر اين منوال شرح حال امام علي را نوشت گر چه موفق به اتمام كتاب نشد.
سخناني كه ايشان از امام علي در آن كتاب ارائه كرد، غالبا سخنان كوتاه حضرت بود و نامه ها و خطبه هاي طولاني امام مطرح نگرديده بود.
ياران سيد از ديدن و مطالعه سخنان امام علي كه در آن كتاب ارائه شده بود، بسيار شادمان شدند و از سيد خواستند سخنان برگزيده، امام در فنون مختلف بلاغت، فصاحت، موعظه، نصيحت و ... را جمع آوري و ارائه كند.(1) از آنجا كه سيد رضي محدث نبود و هدفش از جمع آوري نهج البلاغه، نه جمع آوردن مستند همه سخنان و خطبه هاي امام علي، بلكه نشان دادن ادبيات بي نظير ايشان بود، قسمت هايي از خطبه ها، نامه ها و سخنان امام را كه درخشش خاص ادبي داشته و نشان دهنده فصاحت و بلاغت بي نظير امام بود، جمع آوري كرد و ارائه نمود و به همين جهت نيازي نديد كه آنها را به طور مستند نقل كند و سلسله راويان را ذكر نمايد.
بعد از سيد، افرادي به خصوص با توجه به بعضي خطبه ها از جمله خطبه شقشقيه، سعي كردند در مستند بودن نهج البلاغه ترديد ايجاد كنند و آن را ساخته سيد رضي بشمارند.
خوشبختانه همه خطبه ها، نامه ها و سخنان امام كه سيد در نهج البلاغه جمع آوري كرده، در منابع حديثي و تاريخي شيعه و سني كه قبل از سيد رضي نوشته شده بودند، ثبت شده بود و علاوه بر آن سياق و نظم و محتواي كلام امام براي اهل سخن شناخته شده بود و سخن شناسان بين كلام سيد با امام تفاوت فاحشي به قياس تفاوت زمين تا آسمان مي ديدند و بر صحت و سلامت نهج البلاغه شهادت دادند.
مثلا ابن ابي الحديد از ابن خشاب از علماي بزرگ اهل سنت در جواب ساختگي بودن خطبه شقشقيه نقل مي كند كه گفت:
رضي و غير رضي را با اين سبك و اين نحوه سخن گفتن چه كار؟ ما نوشته هاي رضي را ديده ايم. من اين خطبه را در كتاب هايي كه قبل از تولد رضي نوشته شده اند، ديده ام و اين خطبه كلام خالص علي است و هيچ ناخالصي در آن نيست.
ابن ابي الحديد پس از نقل كلام ابن خشاب گويد:
من بيشتر اين خطبه را در نوشته هاي استادم ابوالقاسم بلخي بغدادي از بزرگان معتزله ديده ام كه قبل از تولد رضي زندگي مي كرد و همچنين در كتاب ابن قبه رازي.(2)
در دهه هاي اخير نيز بسيار تلاش شد تا نسبت به استناد خطبه هاي نهج البلاغه شك و شبهه ايجاد كنند از اين رو علماي شيعه همت كردند و مستندات نهج البلاغه را جمع آوري نمودند و نشان دادند كه همه اين خطبه ها قبل از سيد رضي توسط محدثان و عالمان و تاريخ نگاران در كتبشان ثبت شده است؛ كتاب ها و نويسندگاني كه سال ها قبل از سيد زيسته و قبل از تولد وي دار فاني را وداع گفته بودند.
براي آگاهي از مصادر خطبه ها، نامه ها و سخنان كوتاه ثبت شده در نهج البلاغه به" المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه" از محمد دشتي، منتشر شده توسط انتشارات اسلامي قم مراجعه كنيد.
ايشان با كمك از حاصل تحقيقات عالماني كه در يافتن سندهاي نهج البلاغه تلاش كرده اند، سند هاي هر خطبه، نامه يا كلمه قصار را به ترتيب در فصلي ارائه كرده كه جويندگان مي توانند منابع مربوط به هر كدام از خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار را يافته و با مراجعه به آن منبع كه قبل از سيد رضي تأليف شده، به استناد آن خطبه، نامه يا حكمت به امام اطمينان حاصل كنند.
البته غير از قرآن هيچ كتاب ديگري نيست كه همه اش حق بوده و دست تحريف در آن وارد نشده باشد از اين رو نهج البلاغه هم با اين كه سندهايش روشن و آشكار است و خطبه هايش در كتب قبل از سيد رضي ثبت شده اند، با اين وجود نمي توان گفت صد در صد آن عين سخنان امام علي است. بلكه چه بسا عباراتي تحريف شده يا به نام امام ساخته شده باشد كه بايد موردي بررسي شود و اين مطلب اعتبار نهج البلاغه را خدشه دار نمي كند.
براي اطلاع بيشتر مي توانيد به نرم افزار "دانشنامه علوي" مراجعه كنيد.
پي نوشت ها:
1. مقدمه سيد رضي بر نهج البلاغه.
2. ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، بيروت، دار احيائ الكتب العربيه، 1378ق. ج1، ص205-206.
موفق باشید.