آیا حدیت موثق یا آیه ای وجود دارد که بیانگر دیدار مومنین با پروردگار خود باشد؟منظور از لقا با پروردگار دیدار حسی است یا بصری؟آیا انسان در دیار باقی موفق به دیدار بصری خدا خواهد شد؟البته شاید دیدار بصری بی معنا باشد اما آیا خداوند به صورت قابل درک برای انسان قابل رویت خواهد شد؟
خواهد شد؟
آيات و روايات متعددي دلالت بر لقاء با پروردگار در روز آخرت دارد به عنوان نمونه در يكي از آيات مي خوانيم:
« فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً» (1)
« پس هر كه به لقاى پروردگارش اميد دارد، بايد كارى شايسته انجام دهد، و هيچ كس را در عبادت پروردگارش شريك نكند.»
در آيه اي ديگر مشركان و مفسدان كه نسبت به لقاء پروردگار در شك هستند مورد سرزنش قرار مي گيرند چنانكه مي فرمايد:
« أَلا إِنَّهُمْ في مِرْيَةٍ مِنْ لِقاءِ رَبِّهِمْ أَلا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحيط»(2) « آگاه باشيد كه آنها از لقاى پروردگارشان در شكّ و ترديدند و آگاه باشيد كه خداوند به همه چيز احاطه دارد.»
در روايات نيز بر اين مسئله تصريح شده و لقاء پروردگار يكي از بالاترين پاداش هاي بهشتيان دانسته شده است.
در ميان فرقه هاي اسلامي فرقه مجسمه و کراميه معتقدند که ديدن خداوند با چشم سر امکان دارد؛ به اين صورت که مي توان خداوند را از سوي بالا ديد. أشاعره مي گويند مي توان خداوند را با چشم ديد، البته نه آن گونه که قائلين به مجسمه عقيده دارند، بلکه خداوند ديده مي شود در حالي که نه بالا است و نه پايين، نه راست است و نه چپ، نه جلو است و نه عقب، نه کل خداوند ديده مي شود و نه جزيي از او ... و هنگامي که ديده مي شود نمي توان به او اشاره کرد، با وجود اين، ديده هم مي شود!
در اين ميان، معتزله و اماميه، به گونه ي ديگر مي نگرند. از ديدگاه ايشان، امکان ديدن خداوند با چشم سر و به صورت مادي و ظاهري، چه در دنيا و چه در آخرت وجود ندارد و ديدن خدا با چشم جسمى محال است، زيرا اندام حسى فقط موجود محسوس را مىتواند ببيند وديدن خدا به وسيله چشم مستلزم جسم بودن خداست و چون خدا جسم و جسماني نيست. پس محال است با چشم مادي ديده شود. ولى با ديده دل و رشد معنوى مىتواند خدا را يافت.
علاوه بر دلايل عقلي كه دلالت بر عدم امكان رويت مادي خداوند متعال دارد آيات متعددي از قرآن كريم نيز دلالت بر عدم امكان رويت چشمي و بصري خداوند متعال دارد چنانكه در يكي از آيات مي خوانيم:
« لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ» (3) « چشمها او را نمىبينند ولى او همه چشمها را مىبيند»
همچنين در آيات قرآن كريم مي خوانيم كه: حضرت موسى(ع) مىفرمايد « رَبِّ أَرِني أَنْظُرْ إِلَيْك »(4)« پروردگارا! خودت را به من نشان ده، تا تو را ببينم » خداوند پاسخ مىدهد « لَنْ تَراني»(5) يعني يا موسى؛ هرگز مرا نخواهى ديد.
اين آيه از آياتى است كه به خوبى گواهى مىدهد كه به هيچ وجه خدا را نمىتوان ديد. زيرا كلمه" لن" طبق مشهور در ميان ادباء براى نفى ابد است، بنا بر اين جمله لن ترانى مفهومش چنين مىشود كه نه در اين جهان و نه در جهان ديگر مرا نخواهى ديد.(6)
با توجه به توضيحات مذكور ممكن است اين سؤال پيش آيد كه اگر ديدار بصري و چشمي خداوند ممكن نيست بنابراين منظور از لقاء الله كه در آيات و روايات آمده چيست؟!
چنانكه گروهي مفسران متذكر شده اند منظور يا مشاهده آثار قدرت خداوند در صحنه قيامت و پاداش ها و كيفرها و نعمت ها و عذاب هاى او است، يا به معناى يك نوع شهود باطنى و قلبى است، زيرا انسان گاه به جايى مىرسد كه گويى خدا را با چشم دل در برابر خود مشاهده مىكند، به طورى كه هيچ گونه شك و ترديدى براى او باقى نمىماند.
اين حالت ممكن است بر اثر پاكى و تقوا و عبادت و تهذيب نفس در اين دنيا براى گروهى پيدا شود، چنان كه در نهج البلاغه مىخوانيم: يكى از دوستان دانشمند حضرت على (ع) به نام «ذعلب يمانى» از امام (ع) پرسيد: «هل رايت ربك؟» « آيا خداى خود را ديدهاى؟!»
امام (ع) فرمود: «ا فاعبد ما لا ارى» «آيا خدايى را كه نبينم پرستش كنم؟!» و هنگامى كه او توضيح بيشتر خواست امام اضافه كرد:
« لَا تُدْرِكُهُ الْعُيُونُ بِمُشَاهَدَةِ الْعِيَانِ وَ لَكِنْ تُدْرِكُهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِيمَان »(7)
«چشمهاى ظاهر هرگز او را مشاهده نكنند، بلكه قلبها بوسيله نور ايمان او را درك مىنمايند.»
پي نوشت ها:
1. كهف(18)، آيه 110.
2. فصلت(41)، آيه 54.
3. أنعام(6)، آيه 103.
4. أعراف(7)، آيه 143.
5. همان.
6. آيت الله مكارم شيرازى، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374ش، ج6، ص 360.
7. نهج البلاغه، خطبه 179.
