عزاداري براي اهل بيت به ويژه سيد شهيدان حسين بن علي(ع) و ياران مظلومش از آثار و فوايد اجتماعي فراواني برخودار است. از جمله:
ا) محبت و دوستى:
خدای متعال در قرآن مجید، دوستى خاندان رسول اكرم(ص) و اهلبيت(ع) را بر مسلمانان واجب كرده است.(1) دوستى لوازمى دارد و دوستدار صادق، كسى است، كه شرط دوستى را -چنان كه بايد و شايد - به جا آورد. يكى از مهمترين لوازم دوستى، همدردى و همدلى با دوستان در مواقع سوگ و اظهار سرور و شادي در شادى آنان است.
از اين رو در احاديث، بر برپايى جشن و سرور در ايام شادى اهلبيت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأكيد فراوان شده است. حضرت على(ع) مىفرمايد: «يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا و يبذلون اموالهم و انفسهم فينا،اولئک منّا و الينا؛ شيعه و پيروان ما در شادى و حزن ما شريكند . دارايي و جان خويش را در راه ما بذل مي کنند، آنان از ما هستند و بازگشت شان به سوي ما است».(2)
امام صادق(ع) می فرماید: «شيعتنا جزء منا خلقوا من فضل طينتنا يسوؤهم ما يسؤنا و يسرّهم ما يسرّنا؛ شيعيان ما پارهاى از وجود ما هستند و از زيادى گل ما آفريده شدهاند؛ آن چه كه ما را بدحال يا خوش حال مىسازد، آنان را بدحال و خوش حال مىگرداند».(3)
بر اين اساس، وظيفه عقلانى و شرعى، ايجاب مىكند، كه در ايام عزادارى اهلبيت(ع)، حزن و اندوه خود را به «زبان حال»؛ يعنى، با اشك و ناله و زارى و با كم خوردن و كم آشاميدن مانند افراد غمزده اظهار نماييم؛ امام صادق(ع) می فرماید: «عزاداران سيدالشهدا در روز عاشورا از آب و غذا دورى جويند، تا آن كه يك ساعت از وقت فضيلت نماز عصر بگذرد، آن گاه به جامي از آب بسنده كنند»(4) . نیز با پوشيدن لباسى كه از حيث رنگ و نحوه پوشش در عرف، حكايتگر اندوه و ناراحتى است،عزاداری آشكار سازيم.
امام رضا(ع) به ريان بن شبيب، که روز اول محرم به محضر حضرت شرفياب شد، فرمود: « ان کنت باکيا لشيئ فابک علي الحسين فانه ذبح کما يذبح الکبش...؛ اگر بر مصيبتي گريه مي کني، بر حسين بن علي گريه کن، چون که آن بزرگوار را سر بريدند . همراه او هيجده تن از اهل بيت او -که در زمين همانندي نداشتند- به شهادت رسيدند».(5) سپس در ادامه فرمود:
«...فاحزن لحزننا و افرح لفرحنا؛ اگر خوش حال مي شوي، از اين که در درجات عالي بهشت با ما باشي، در حزن ما محزون و در شادي ما شاد باش».(6)
ب) انسانسازى:
از آن جا كه در فرهنگ شيعى، عزادارى بايد از سر معرفت و شناخت باشد، همدردى با آن عزيزان، در واقع يادآورى فضايل، مناقب و آرمانهاى آنان است . بدين شكل، آدمى را به سمت الگوگيرى و الگوپذيرى از آنان سوق مىدهد.
فردى كه با معرفت در مجالس عزادارى، شركت مىكند، شعور و شور و شناخت و عاطفه را درهم مىآميزد . در پرتو آن، انگيزهاى قوى در او پديدار مي گردد . هنگام خروج از مراسم عزادارى مانند دوستداری مىشود، كه فعّال و شتابان به دنبال پياده كردن اوصاف محبوب در وجود خويشتن است.
ج) جامعهسازى:
هنگامى كه مجلس عزادارى، موجب انسانسازى گشت؛ تغيير درونى انسان به عرصه جامعه نيز كشيده مىشود و آدمى مىكوشد، تا آرمانهاى اهلبيت(ع) را در جامعه حكمفرما كند.
عزادارى بر اهلبيت(ع) با يك واسطه زمينه را براى حفظ آرمانهاى آنان و پياده كردن آن ها فراهم مىسازد. به همين دليل مىتوان گفت: يكى از حكمتهاى عزادارى، ساختن جامعه براساس الگوى ارائه شده از سوى اسلام است.
د) انتقال فرهنگ شيعى به نسل های بعدی:
كسى نمىتواند منكر اين حقيقت شود، كه نسل جديد در سنين كودكى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهل بيت(ع) آشنا مىشوند. عزادارى و مجالس تعزيه، يكى از عناصر و عوامل برجستهاى است تا آموزههاى نظرى و عملى امامان راستين، به نسلهاى آينده منتقل شود. مراسم عزادارى، به دليل قالب و محتوا، بهترين راه براى تعليم و تربيت نسل جديد و آشنايى آنان با گفتار و كردار اهلبيت(ع) است.
هـ) زنده نگه داشتن و ترويج دائمي مكتب:
احيا و زنده داشتن نهضت عاشورا موجب زنده نگه داشتن و ترويج دائمي مكتب قيام و انقلاب در برابر
طاغوت ها و تربيت كننده و پرورش دهنده روح حماسه و ايثار است. گريه بر مصائب سالار شهيدان باعث زنده نگه داشتن نهضت حسيني است. چنان كه به اسارت رفتن خاندان امام باعث پايمال نشدن خون شهيدان كربلا شد. در اثر رساندن پيام امام به مردم كوفه و شام توسط امام سجاد(ع) و حضرت زينب(س) نهضت عاشورا به ثمر نشست.
گريستن در سوگ شهداي كربلا، تجديد بيعت با عاشورا و فرهنگ شهادت و تغذيه فكري و روحي با اين مكتب است. اشك ريختن نوعي بيعت و امضا كردن پيمان و قرارداد دوستي با سيد الشّهدا و ابراز انزجار و تنفّر از قاتلان حضرت است. از اين رو ائمه(ع) به گريستن بر مظلوميت شهداي كربلا تأكيد كرده اند. براي گريه بر مصيبتهاي امام حسين(ع) ثوابها و فضيلتهاي فراوان ذكر كرده و فرمودهاند كه چشم گريان بر كربلائيان، چشمه فيض خدا است،(7) زيرا اشك ريختن در عزاي حسين(ع) نشانه پيوند قلبي با اهل بيت(ع) و سيدالشّهدا(ع) است. اشك الاهی، دل را سيراب ميكند؛ عطش روح را برطرف ميسازد؛ نتيجه محبتي است كه نسبت به اهل بيت حاصل ميشود. نيز نشانه همدلي و هماهنگي روحي با ائمه اطهار(ع) است. قلبي كه مهر حسين(ع) داشته باشد، بي شك به ياد مظلوميت و شهادت او ميگريد.
فضيلتها و ثوابهاي زيادي كه براي گريه بر امام حسين(ع) در روايات ذكر شده، در صورتي است كه گناه و آلودگي انسان در حدي نباشد، كه مانع رسيدن فيض الهي گردد. اشكي كه مبيّن و نشانه پيوند عاطفي و رابطه مكتبي واتصال روحي با راه و فكر و خطّ سيّد الشهدا است، حتماً زمينه ساز پرهيز از گناه ميگردد.
به تعبير شهيد مطهري: «گريه بر شهيد، شركت در حماسه او و هماهنگي با روح وي و موافقت با نشاط و حركت او است».(8) آري چنين اشكي سزاوار آن همه ثواب است.
گريه در فرهنگ عاشورائيان سلاح هميشه برّاني است كه فرياد اعتراض به ستمگران را دارد. اشك زبان دل است . گريه فرياد عصر مظلوميت، رسالت اشك نيز پاسداري از خون شهيد است. به تعبير حضرت امام خميني(ره): «گريه كردن در عزاي امام حسين، زنده نگهداشتن نهضت است. گريه بر مظلوم، فرياد مقابل ظالم است».(9)
1. شورى(42)، آيه 23؛ هود(11)، آيه 29.
2. صدوق، الخصال، قم، جامعه مدرسین، چ اول، 1362ش، ج2، 635. (نرم افزار گنجینه نور)
3. مجلسی، بحار الأنوار،چ تهران، اسلامیه، چ دوم، 1363ش، ج65، ص24. (نرم افزار سیره معصومان)
4. شيخ عباس قمى، دمع السجوم(ترجمه نفس المهموم)، مترجم علامه شعرانى، قم، هجرت، چ اول، 1381ش، ص339. (نرم افزار سیره معصومان)
5. صدوق، أمالي، بيروت، اعلمى، چ پنجم، 1400ق، ص129-130؛ صدوق، عيون أخبار الرضا عليه السلام، تهران، نشر جهان، چ اول، 1378ق، ج1، ص299. (نرم افزار گنجینه نور)
6. همان.
7. بحارالأنوار، ج 44، ص 286.
8. شید آیت الله مرتضي مطهري، مجموعه آثار (کتاب قيام و انقلاب مهدي)، انتشارات صدرا، ج24، ص473.
9. حضرت امام خمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چ چهارم، 1386ش، ج10، ص315.
