با سلام، بنده متاسفانه باز نمی دانم این پرسش را باید برای بخش فلسفه و معرفت شناسی بفرستم یا بخش عرفان، به هر حال با عنوان بخش فلسفه ارسال می کنم.
همانطور که حتماً می دانید، یکی از مباحث مطرح روز، بحث اصالت لذّت است، پرسش من این است که اسلام کدامیک از این دو نگرش را قبول دارد(و اگر هیچیک را قبول ندارد، چه موضعی در برابر اصالت لذت دارد):
الف)نفی کامل اصالت لذت
ب)پذیرش اصالت لذت، با تاکید بر اینکه نباید لذت بزرگتر را فدای لذت کوچکتر نمود، مثلاً نباید بخاطر یک لذّت موقت دنیوی که از دید خدا گناه است، خود را از لذت ابدی آخرت محروم کنیم.
ضمناً ممنون می شوم اگر پاسختان را مستند به آیات و روایاتی که ممکن است در این زمینه باشد، بفرمایید.
با تشکّر
با سلام و سپاس از ارتباط¬تان با مركز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
آنچه که در رابطه با مبحث اصالت لذت که یکی از مکاتب فلسفی در اخلاق است می توان مطرح کرد این است که با توجه به مبانی آن، این مکتب اخلاقی از جهان بینی مادی تغذیه می کند و طبق این جهان بینی اصالت در هر موردی از جمله لذت و سعادت، لذت مادی است.
دیدگاه اسلام یقینا با توجه به این که لذت از جمله گرایشهای فطری و غریزی انسان است بر انکار آن نیست. ولی با اصالت دادن به لذات مادی و در نظر نگرفتن لذات معنوی نیز مخالف است و آن را مایه تباهی انسان می داند.
قرآن كريم اصل التذاذ را بد نمى داند، صريحاً در بعضى از آيات آن را تجويز كرده و حتى به نكوهش كسانى پرداخته است كه بيهوده خود يا ديگران را از نعمتهاى الهى محروم مى كنند. قرآن در جايى مى فرمايد:
«قُلْ مَنْ حَرَّمَ زينَةَ اللّهِ الَّتى اَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَالْطَيِّباتِ مِنَ الْرِزْقِ قُلْ هِىَ لِلَّذينَ امَنُوا فى الْحياةِ الدُّنْيا خالِصَةً يَوْمَ الْقَيامَةِ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الاياتِ لِقَوْم يَعْلَمُونَ.»(1)
[بگو چه كسى زينت خدا را كه براى بندگان خود برآورده و روزيهاى پاك و پاكيزه را منع كرده است بگو آنها براى كسانى كه ايمان آورده اند در زندگى دنيا، در قيامت بطور خالص خواهد بود. بدين سان آيات را تفصيل مى دهيم براى آنان كه مى دانند].
كسانى كه ايمان داشته باشند اين لذّتها و زينتها را به طور كامل و بدون آن كه آميخته با رنجها و سختيها باشد در آخرت خواهند داشت.
بنابر اين، استفاده از نعمتها، و لذّت بردن از آنها از ديد قرآن بى اشكال است. آنچه كه در اين رابطه قرآن محكوم كرده عبارت است از ترجيح دادن لذّتهاى آنى و لحظه اى و كم ارزش بر لذايذ ابدى ارزشمند.
بنابراين، سخن در جواز بهره مندى از لذايذ مادّى نيست، بلكه، در جواز اكتفا به اين لذّتهاى زودگذر و دل بستن به آنهاست، به گونه اى كه انسان را از دستيابى به لذايذ ابدى و اخروى باز دارد كه اين در نزد عقلا كارى است نامعقول و نادرست، و عقل و منطق حكم مى كند كه به هنگام تزاحم، لذّتهاى ابدى، والا و عميق را بر لذّتهاى زودگذر، پست و سطحى، مقدّم بداريم.
پس اگر در قرآن مجيد و احاديث اسلامى در استفاده از زينتها و طيّبات به محدوديّتهايى برمى خوريم، اين به خاطر لذّت بودن، زينت بودن و طيّب و پاك بودن آنها نيست. بلكه حرمت آنها به لحاظ يك عنوان عَرضى است كه در تزاحم آنها با لذايذ ابدى اخروى بر آنها عارض مى شود.
عنوان عرضى نام برده، عبارت است از «مانع بودن اين لذايذ پست مادّى از وصول انسان به لذايذ بلند ابدى و اخروى». پس آنچه ممنوع است پرداختن انسان و مشغول شدن او به اين لذّتهاى دنيوى است به شكلى كه از زندگى آخرت و سعادت جاودان خويش غافل شود و از دستيابى به لذايذ ابدى آن باز ماند.
پس بر فرض آن كه ظرفيّت لذّت براى انسان محدود نمى بود و امكان اين را مى داشت كه از همه لذّتهاى مادّى و معنوى و دنيوى و اخروى با هم بهره مند شود، هيچگاه اشكالى در كار انسان به وجود نمى آمد.
آيات قرآن، در موارد متعدّد به اين حقيقت اشاراتى دارند و ما بعضى از آنها را در اينجا يادآورى مى كنيم:
در يكى از آيات آمده:
«زُيِّنَ لِلْنّاسِ حُبُ الشَّهَواِتِ مِنَ النِّساءِ وَالْبَنينَ وَالْقَناطيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ والْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالاَْنْعامِ والْحَرْثِ ذلِكَ مَتاعُ الْحيَواةِ الدُّنْيا وَاللّهُ عِنْدَهُ حُسنَ الْمَئابِ. قُلْ اَءُنَبِّئُكُمْ بِخَيْر مِنْ ذالِكُمْ لِلَّذينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنّاتٌ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَاَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَرِضْوانٌ مِنَ اللّهِ وَاللّهُ بَصيرٌ بِالْعِبادِ.»
[براى مردم، تمايل و دوستى خواسته هايى نفسانى چون زنان و فرزندان و هميانهاى پر از طلا و نقره و اسبهاى نشان دار (و مرغوب) و چارپايان و مزارع، زيبا و دلفريب است. اينها متاع زندگى دنيا(ى فانى) است و در نزد خداى متعال، منزلگاه نيكو و ابدى براى بازگشت انسان وجود دارد. (اى پيامبر به مردم) بگو آيا (مى خواهيد) شما را از نعمتهايى بهتر از اينها باخبر سازم؟ (بدانيد كه) براى تقوا پيشگان در نزد پروردگارشان، باغهايى است كه نهرهايى در زير درختان آن جارى است و در آنها جاودان بمانند و همسران پاك و پاكيزه و خشنودى و رضايت پروردگار فراهم گردد و خدا نسبت به بندگان خود بيناست].»(2)(3)
برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به :
1. مقاله « لذت و سعادت از دیدگاه قرآن کریم »، محمد تقی مصباح یزدی ، نشریه «کوثر » ، پائیز 1382، شماره 10. http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/382/15/text
2. معارف قرآن، ج 2، محمد تقی مصباح یزدی، قم، نشر موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی رحمه الله. این کتاب را در این لینک هم می توانید مطالعه کنید : http://mesbahyazdi.com/farsi/?../lib/maref7-j2/ch07.htm
3. نقد و بررسی مکاتب اخلاقی ، محمد تقی مصباح یزدی.
پی نوشت:
1.اعراف(7)، آیه 32.
2. آل عمران (3)، آیه 14.
3. محمد تقی مصباح یزدی، معارف قرآن، قم، نشر موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی رحمه الله ، 1377هـ.ش، ج 2، ص 207-209.
