امر به معروف و نهی از منکر

برادر گرامی! اسلام به امر به معروف و نهی از منکر عنایت زیادی دارد زیرا انجام همه واجبات و ترک همه محرمات به انجام این دو وظیفه الهی است و باید گفت حیات دین و قوام آن به حیات این دو واجب بستگی دارد.
در ابتدا باید بگوییم: مهمّ ترین شرط موفقیت انسان در اصلاح دیگران اصلاح خویشتن است. قرآن کسانی که مرد سخن هستند نه عمل یعنی آنانکه دیگران را به نیکی ها دعوت می کنند ولی خود اهل نیکوکاری نیستند سرزنش کرده:"آیا مردم را به نیکی دعوت می کنید ولی خودتان را فراموش می نمائید."(1)فردی که خود مرتکب خلاف می شود نمی تواند دیگران را از کار خلاف بازدارد سخن او اثر ندارد. سخن اگر از قلب برخیزد در قلب اثر می کند."مردم را با عمل خود به کارهای نیک دعوت کنید نه با زبان."(2) بنابراین برای این که سخن اثر کند باید گوینده قبل از هرکس به گفته خود عمل کند. علی علیه السلام فرموده:"ای مردم به خدا سوگند شما را به هیچ طاعتی تشویق نمی کنم مگر قبلاً خودم آن را انجام می دهم و از هیچ کار خلافی باز نمی دارم مگر این که پیش از شما از آن دوری جسته ام."(3) امام خمینی در سخنرانیهای خود مکرّر به این جهت اشاره می فرمودند که برای موفقیت در اصلاح دیگران قبل از هر چیز خودتان را اصلاح کنید.
در هر صورت، امر به معروف و نهی از منکر با وجود برخی شرایط واجب می‌باشد و در صورت نبود آن شرایط تکلیف ساقط می‌شود و آنها عبارتند از:
1.کسی که امر یا نهی می‌کند، بداند آنچه را که دیگری انجام می‌دهد حرام است و آنچه را ترک کرده، واجب است، پس هرکس نمی‌داند این عمل که او انجام می‌دهد حرام است یا نه جلوگیری واجب نیست.
2.احتمال بدهد امر یا نهی او تاثیر دارد، بنابراین اگر می‌داند تاثیر ندارد امر و نهی واجب نیست.
3.شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد، پس اگر معلوم شود، یا گمان کند، یا احتمال صحیح بدهد که گناهکاری بنای ترک عمل را دارد و دوباره تکرار نمی‌کند، یا موفق به تکرار نمی‌شود، امر و نهی واجب نیست.
4.امر ونهی، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه، به خودش یا نزدیکان و همراهان، یا سایر مومنان نباشد.(4)
آداب أمر به معروف و نهی از منکر:
1.مانند طبیبی دلسوز و پدری مهربان باشد.
2.قصد خود را خالص کند و تنها برای رضای خدا اقدام کند و عمل خود را از هرگونه برتری جویی پاک گرداند.
3.خود را پاک و منزه نداند، چه بسا همان که اکنون از او خطایی سرزده است، دارای صفات پسندیده‌ای باشد که مورد محبت الهی است، هرچند این عمل او هم‌اکنون ناپسند و مورد غضب الهی باشد.(5)
برادر گرامی! بدیهی است که هدف از تشریع این دو فریضه انجام اوامر الهی است به هر طریق ممکن. هنگامی که بتوان به وسیله موعظه این امر را تحقّق داد واجب است به همین اکتفا شود.
برای اینکه موعظه دارای اثر باشد زیبنده است اموری را رعایت کرد.
اول، اینکه موعظه در پنهانی باشد زیرا آشکار و در حضور دیگران فردی را موعظه کردن باعث شکسته شدن شخصیت آن فرد می شود چون دیگران به عیب او مطلع می شوند.
دوم، آنکه موعظه نیکو و حسنه باشد یعنی با نرمی و ملاطفت و خالی از خشونت و بزرگی جوئی.
سوم، موعظه باید گام به گام باشد. فردی که اطلاعات دینی او ضعیف است نخست باید مبانی دینی را در او تقویت کنیم تا موعظه در او اثر کند.
نکاتی حساس و مهم در اجرای أمربه معروف و نهی از منکر:
1.لزوم رعایت حریم خصوصی افراد: از جمله نکاتی که توجّه به آن لازم است آنکه امر به معروف و ناهی از منکر لازم است کاملاً مراقب باشد که آبروی افراد حفظ و هیچ گونه حرمتی از آنها شکسته نشود. فرق است بین امر به معروف و نهی از منکر و تجاوز به حریم خصوصی دیگران. اسلام هرگز اجازه نمی دهد برای اصلاح فردی حرمت او خدشه دار شود. در این رابطه زیبنده است نکاتی یادآور شود.
2. رازداری و عدم اشاعه فحشاء: آمر به معروف و ناهی از منکر حق ندارد هرگز گناهی که کسی مرتکب شده برای دیگران نقل کند و حیثیت او را از بین ببرد.
3.اجتناب از تحقیر و سرزنش: فردی که مرتکب گناهی شده نمی توان در پرتو امر به معروف و نهی از منکر او را مورد توهین و سرزنش قرار داد. کلمات زشت و ناروا مانند بی دین، بدبخت، بی شعور فاسق، چرا مرتکب این عمل شدی، توهین به مسلمان است و گناه، خداوند هرگز به توهین بندگان خود گرچه گناهکار باشند راضی نیست. سرزنش مؤمن به کاری که انجام داده گناه است.برای توضیحات بیشتر با شماره (09640) تماس بگیرید.
منابعی برای مطالعۀ بیشتر:
1.راه اصلاح يا امر به معروف و نهي از منكر، لطف الله صافی گلپایگانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
2. پژوهشي در امر به معروف و نهي ازمنكر از ديدگاه قرآن و روايات، محمد اسحاق مسعودي، تهران: اميركبير.
3. ده درس امر به معروف و نهي از منكر، محسن قرائتی، قم: ستاد اقامۀ نماز.
پی نوشت ها:
1. بقره(2)آیِۀ 44.
2. سفینة البحار، محدث قمی، ج 6، ص 514. انتشارات اسوه.
3.نهج البلاغه، خطبه 175 ـ 332، ترجمه محمد دشتی.
4.محمد حسین فلاح‌زاده. آموزش فقه،صفحه ۲۸۴، چاپ بیست و سوم، قم: انتشارات الهادی، تابستان ۸۴.
5. همان، صفحه ۲۸۱ و ۲۸۲.