امام مبین

غالب عالمان اهل سنت منظور از "امام مبین" را لوح محفوظ می دانند که همه چیز در آن ثبت می باشد.(1)
بعضی نیز منظور از آن را قرآن شمرده اند و استدلال کرده اند که "امام" به کسی یا چیزی گفته می شود و که مقتدا واقع شده و به امر و نهی و هدایت او اقتدا شده و عمل می گردد و چون قرآن کتاب هدایتی است که باید معارفش چراغ راه شده و امر و نهیش سرلوحه عمل واقع شود و در آن همه چیز بیان گردیده ، از این رو "امام مبین" خوانده شده است. (2)
بعضی نیز منظور از آن را نامه های اعمال شمرده اند که همه اعمال و رفتار درونی و ظاهر ی و باطنی فرد در آن ثبت شده است. (3)
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می نویسد:
گويا بعضى (مثل فخر رازی) توهم كرده‏اند كه نوشتن اعمال و آثار، همان احصاء در امام مبين است. و ليكن اين اشتباه است، چون قرآن كريم از وجود كتابى خبر مى‏دهد كه تمامى موجودات و آثار آنها در آن نوشته شده، كه اين همان لوح محفوظ است و از كتابى ديگر خبر مى‏دهد كه خاص امت‏هاست و اعمال آنان در آن ضبط مى‏شود و از كتابى ديگر خبر مى‏دهد كه خاص فرد فرد بشر است، و اعمال آنان را احصاء مى‏كند.
در باره كتاب اولى فرموده:" وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ = هيچ ترى و خشكى نيست، مگر آنكه در كتابى مبين است. "(4)
در باره دومى فرموده:
" كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى‏ إِلى‏ كِتابِهَا = هر امتى به سوى كتاب خودش دعوت مى‏شود."(5)
و در باره سومى فرموده: " وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً = براى هر انسانى مقدرى به گردنش افكنده‏ايم، و روز قيامت نامه‏اى برايش بيرون مى‏كنيم كه آن را گشوده خواهد ديد.(6)
ظاهر آيه حكم مى‏كند که كتاب اعمال امت و کتاب افراد غير از امام مبين است، چون بين آن دو فرق گذاشته، يكى را خاص اشخاص و دیگری را خاص امت ها و سومی را براى عموم موجودات (كل شى‏ء) خوانده است، و نيز تعبير را در يكى به كتابت آورده، و در ديگرى به احصاء.
بعد ادامه می دهد:
منظور از" امام مبين" لوح محفوظ است، لوحى كه از دگرگون شدن و تغيير پيدا كردن محفوظ است، و مشتمل است بر تمامى جزئياتى كه خداى سبحان قضايش را در خلق رانده، در نتيجه آمار همه چيز در آن هست، و اين كتاب در كلام خداى تعالى با اسم هاى مختلفى ناميده شده : لوح محفوظ، ام الكتاب، كتاب مبين، و امام مبين، كه در هر يك از اين اسماى چهارگانه عنايتى مخصوص هست. آيه شريفه نسبت به ما قبل در معناى تعليل است، گويا فرموده آنچه گفتيم و آنچه از اوصاف آنان كه كلمه عذاب بر ايشان حتمى شده برشمرديم، و آنچه در باره پيروان قرآن گفتيم كه به غيب از پروردگارشان خشيت دارند، همه مطابق با واقع است. زيرا زمام حيات همه به دست ماست، و اعمال و آثارشان نزد ما محفوظ است، پس ما در هر حال به سرانجام هر يك از دو گروه، علم و اطلاع داريم. (7)
اما در روایات شیعه "امام مبین" به علی بن ابی طالب تطبیق شده که به واسطه رسول خدا ، علم همه چیز در او احصا و به ودیعه نهاده شده است. (8)
علامه در باره این روایات می نویسد که مضمون این روایات مربوط به بطن و تأویل قرآن است و مانعی ندارد که خداوند همه معلوماتی که در کتاب مبین و لوح محفوظ است را به بنده ای که به توحید خالص رسیده بدهد و امام علی بعد از پیامبر، کسی است که به این مرتبه رسیده است. (9)
پی نوشت ها:
1. بیضاوی ، انوار التنزیل ، بیروت ، دار احیاء التراث العربی ، 1418 ق ، ج 4 ، ص 264 و ... .
2. ابن عاشور ، التحریر و التنویر ،ج 22 ، ص 205.
3. ابو حیان اندلسی ، البحر المحیط ، بیروت ، دار الفکر ، 1420 ق ، ج 9 ، ص 52.
4. انعام (6) آیه 59.
5. جاثیه (45) آیه 28.
6. اسراء(17) آیه 13.
7. طباطبایی ، المیزان، ترجمه موسوی همدانی ، قم ، انتشارات اسلامی ، 1374 ش ، ج 17 ، ص 96-98.
8. بحرانی ، البرهان ، تهران ، بنیاد بعثت ، 1416 ق ، ج 4 ، ص 569.
9. طباطبایی ، همان ، ص ص 102.