نماز و روزه

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با مركز ملي پاسخگويي به سوالات ديني
منظور شما از دلیل قابل درک و مشاهده چندان روشن نشد، بخصوص که دلایل منطقی به ادله عقلی و استدلالی گفته می شود که در بسیاری از موارد حسی و قابل مشاهده نیستند؛ در هر حال ما تلاش می کنیم به همان دلایل منطقی و عقلانی بپردازیم؛ البته با تذکر دو نکته:
اول آنکه مطالبی که در رسانه ها هم بیان می شود با توجه به رویکرد و هدف گوینده معمولا صحیح و منطقی است، اما باید متوجه جهت گیری بحث ها و توجه به پیش فرض های گفتار بود و دوم آن که از آنجا که منشا سوال شما امری فراتر از خود عمل نماز و روزه به نظر می رسد به طور کلی و کلان به این دستورات دینی می پردازیم نه خود نماز و روزه .
دلیل اصلی نماز خواندن و روزه گرفتن و انجام سایر تکالیف دینی تنها و تنها واجب بودن آن است یعنی رسیدن دستور انجام این اعمال از جانب خداوند به ما؛ به عنوان مثال ما نماز را به جهت اين كه دستور خداوند و تكليفي شرعي بر عهده ما است، به جا مي آوريم؛ هرچند به روشني مي دانيم كه ده ها اثر و فائده مختلف دنیوی و اخروی بر این عمل مترتب می شود، اما در عين حال تنها دلیل ما بر انجام این عمل تسلیم بودن در برابر دستور خداوند است.
به عبارت روشن تر ما معتقدیم اگر چه در پس تمام احکام الهی، مصالح واقعی نهفته که در راستای سعادت دنیوی و اخروی انسان ها فراهم‌ آمده، اما برای ما انسان ها تنها دلیل و انگیزه برای رعایت دقیق اعمال عبادی و ضوابط شرعی و فلسفه اصلی و محوری، تجلی یافتن تسلیم بودن در برابر خداوند است؛ حقیقتی که در برخی روایات حقیقت اسلام خوانده شده است: «الاسلام هو التسلیم؛ (1) حقیقت اسلام، تسلیم بودن است».
در نتیجه، همه آثار و نتایج و ثمراتی که ممکن است بر انجام عباداتی مانند نماز و روزه و بر رعایت ضوابط دینی مترتب باشد، در یک طرف قرار می گیرد؛ ولی هدف و فلسفه اصلی و محوری، متجلی شدن روح تعبد و تسلیم انسان در برابر خداوند متعال است.
امام علی - علیه السلام - همین حقیقت را در توضیح فلسفه حج می فرمایند:
«مگر نمی بینید خداوند انسان ها را از زمان آدم تا انسان های آخرین این جهان با سنگ هایی که نه زیان می رسانند و نه نفع می بخشند، نه می بینند و نه می شنوند، آزمایش کرده، این سنگ ها را خانه محترم خود قرار داده و آن را موجب پایداری و پا برجایی مردم گردانیده است؟! سپس آن را در پر سنگلاخ ترین مکان ها و بی گیاه ترین نقاط زمین، و کم فاصله ترین دره ها قرار داد... این آزمونی بزرگ؛ امتحانی شدید و آزمایشی آشکار و پاکسازی و خالص گردانیدنی مؤثر است که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشتش قرار داد». (2)
کعبه و واجبات حج، با همه تعالیم آسمانی و احکام پر رمز و راز و پر حکمت خود، در نگاه امیر مؤمنان ابزاری برای آزمایش انسان ها است. پس باید دانست که هرچند در دستور و فرامین حج حقیقت های بسیاری وجود دارد که بسیاری برای ما آشکار است، اما اگر هیچ یک از حقایق بر ما روشن نبود، باز حقیقت حج به عنوان یک آزمون بزرگ برای مؤمنان، عین دستور حکیمانه و مصلحت آمیز خداوند محسوب می شد.
اما در عین حال، همین عمل خاص و تکالیف درونی آن، دارای آثار و فواید عظیمی است که با اندک تأملی می توان به آن ها رسید؛ در خصوص سایر تکالیف دینی هم همین گونه است و می توان بین فلسفه اصلی اعمال دینی و حکمت ها و نتایج و آثار مفید آن تفکیک و بررسی انجام داد و به نتایج سودمندی رسید هرچند در بسیاری از موارد به طور کامل و صد درصد نمی توان به نتیجه رسید و از منظر عقل همه دستورات دینی را تحلیل و تصدیق نمود.
آنچه بیان شد منطقی ترین دلیل بر انجام دستورات دینی مانند نماز و روزه بود ؛ اگر مایل باشید در خصوص حکمت های درونی این دستورات هم می توانیم به طور مبسوط و کامل به گفتگو بنشینیم .
پی ‌نوشت ‌ها:
1. نهج البلاغه، کلمات قصار، ص 125، نشر مؤسسه امیر المؤمنین، قم، 1380ش.
2. همان، ص 115، خطبه 191.