علم سیمیا

پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
علم سیمیا یکی از علوم غریبه است. علومى که از عجائب و غرائب آثار بحث مى‏کند، متعدد است، به طورى که نمی توان در تقسیم آن ها ضابطه‏اى کلى داد. در این بحث معروف ترین آن ها را که در میان متخصصان شهرت دارد، نام مى‏بریم.
1- علم سیمیا، که موضوع بحثش هماهنگ ساختن و خلط کردن قواى ارادى با قواى مخصوص مادى است،براى دست یابى و تحصیل قدرت در تصرفات عجیب و غریب در امور طبیعى که یکى از اقسام آن تصرف در خیال مردم است، که آن را سحر دیدگان می نامند. این فن از تمامى فنون سحر مسلم‏تر و صادق‏تر است.
2- علم لیمیا ، که از کیفیت تاثیرهاى ارادى، در صورت اتصالش با ارواح قوى و عالى بحث مى‏کند، که مثلا اگر اراده من متصل و مربوط شد با ارواحى که موکل ستارگان است، چه حوادثى مى‏توانم پدید آورم؟ اگر اراده من متصل شد با ارواحى که موکل بر حوادثند، و بتوانم آن ارواح را مسخر خود کنم و یا اگر اراده‏ام متصل شد با اجنه، و توانستم آنان را مسخر خود کنم، و از آن ها کمک بگیرم، چه کارهایى می توانم انجام دهم؟ این علم را علم تسخیرات نیز مى‏گویند.
3- علم هیمیا، که در ترکیب قواى عالم بالا، با عناصر عالم پائین، بحث مى‏کند، تا از این راه به تاثیرهاى عجیبى دست یابد، و آن را علم طلسمات نیز می گویند، چون کواکب و اوضاع آسمانى با حوادث مادى زمین ارتباط دارند، همان طورى که عناصر و مرکبات و کیفیات طبیعى آن ها این طورند، پس اگر اشکال و یا نقشه آسمانى که مناسب با حادثه‏اى است، با صورت و شکل مادى آن حادثه ترکیب شود، آن حادثه پدید مى‏آید، مثلا اگر بتوانیم در این علم به شکل آسمانى که مناسب با مردن فلان شخص، یا زنده ماندنش و یا باقى ماندن فلان چیز مناسب است، با شکل و صورت خود این نامبرده‏ها ترکیب شود، منظور ما حاصل می شود ،یعنى اولى می میرد، دومى زنده می ماند، سومى بقا مى‏یابد، و این معناى طلسم است.
4- علم ریمیا و آن علمى است که از به کارگیری قواى مادى بحث مى‏کند تا به آثار عجیب آن ها دست یابد، به طورى که در حس بیننده آثارى خارق العاده در آید و این را شعبده هم می گویند.
این چهار فن با فن پنجمى که نظیر آن ها است، و از کیفیت تبدیل صورت یک عنصر، به صورت عنصرى دیگر بحث مى‏کند، یعنى علم کیمیا همه را علوم خفیه پنجگانه مى‏نامند که مرحوم شیخ بهایى در باره آن ها فرموده:
بهترین کتابى که در این فنون نوشته شده، کتابى است که نامش کلّه سر: همه‏اش راز است، که حروف آن از حروف اول این چند اسم ترکیب شده، یعنى کاف کیمیا و لام لیمیا، و ها هیمیا، و سین سیمیا و راء ریمیا.
(1) در این باب کتاب‏های گوناگون نوشته شده است. نیاز به سال ها تعلیم و تعلّم و استاد دارد، اما تعلیم و تعلم این علوم غیر از علم سحر، از نظر مراجع در صورتی که مفسده برآن مترتب نشود، اشکالی ندارد. (2)
اما در باره منابع و ماخذ این علوم به کتاب «مفاتیح المفالیق و زبدة الالواح» محمود دهدار عیانی و یا «شرح کنوزالاسما» عیانی که استاد علامه حسن‏زاده آملی در کلمه 343 هزار و یک کلمه به طور مبسوط آن اشعار را توضیح داده است، مراجعه کنید.
در یک تقسیم بندی علوم را به دو بخش تقسیم نموده اند: علوم خفی (علوم غریبه) و علوم جلی (علوم مانند علوم نظری و تجربی).
خفی به معنی پنهان و جلی به معنی آشکار است.
بنابراین علوم غریبه جزء علومی است که اربابان این فن و یا علم، آن را همواره از دید نامحرمان و ناشناسان پنهان داشته، در تعلیم و تعلم شرایطی را مورد نظر قرار داده اند.
روشن شد که هدف علوم غریبه، رسیدن به مطلوب و کشف مجهول است . دیگر این که این علوم، مانند بسیاری از علوم تجربی و نظری، دارای شاخه های گوناگونی است. هر شاخه ای نیز عهده دار وظیفه ای خاص.
یادگیری این علوم برای استفاده­های مشروع، اشکال ندارد ،مثل ارشاد و تبلیغ افراد و تشخیص حق از باطل؛ مثلاً اگر کسی ادعای پیغمبری نماید ،همان طور که در گذشته افراد شیادی با فراگرفتن این علوم چنین ادعاهایی ‏کرده‏اند، چنان که در مورد مبارزه مرحوم شیخ بهایی با مردی که ادعای نبوت داشته، نقل شده است . از طریق این علوم بخواهد مردم را اغفال کند، یاد گرفتن این علوم برای مبارزه با مدعی اشکال ندارد، ولی برای استفاده های غیر مشروع و کسب مال جایز نیست.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1. علامه طباطبایی ، تفسیر المیزان ، نشر جامعه مدرسین قم، 1377 ش ،ج 1 ، ص367و368.
2. آیت الله خامنه ای ،استفتاءات ، س 1230. نشر پیام عدالت 1289 ش .
3. دایرة‌المعارف فارسی، نشر امیرکبیر، تهران 1381ش. ج 2، ص 1759؛ استفتاءات تلفنی از دفتر آیت الله وحيد خراسانی، و آیت الله سیستانی.