مدت بعد از رحلت پیامبر ص

پرسش: مدت بعد از رحلت پیامبر (ص) شرح :
چند مدت بعد از رحلت پیامبر (ص) فاطمه (س) به شهادت رسید؟

پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مركز
زمان وفات حضرت زهرا (س) همانند مکان دفن او از مجهولات تاریخی است که نشانه اوج مظلومیت حضرت است.کم ترین مدّت زندگی حضرت پس از رحلت پدر را چهل روز(1) و بیش ترین مدّت را هشت ماه ثبت کرده اند.(2)در این میان روایات دیگری همانند دو ماه،(3) هفتاد و پنج روز،(4) سه ماه، یکصد روز(5) و شش ماه نیز موجود است.(6) قول مشهور بین شیعیان،‌ روایاتی است که تاریخ شهادت حضرت را سوم جمادی الثانیه یعنی نود و پنج روز می داند؛ از جمله: امام صادق(ع) فرمود: «شهادت حضرت فاطمه(ع) در روز سه شنبه سوم جمادی الاخر سال یازدهم هجرت واقع شد.»(7)
عواملی چند ممکن است منشأ اختلافات باشد؛ از جمله:
1ـ نقل حوادث تاریخی در آن دوران همانند امروز نبود که به صورت نوشته و کتاب در آید و به نسل های بعدی منتقل شود، بلکه انتقال رویدادهای تاریخی به طور عمده شفاهی بود . از خاطر و ذهن افرادی چند به اذهان دیگران منتقل می شد. کسی نمی تواند ادّعا کند که همة ‌این ناقلان از اشتباه مصون بودند.
2ـ از سوی دیگر در آن روزها مسلمانان سرگرم جنگ بودند. در چنین شرایطی کم تر دغدغه داشتند که حوادث تاریخی را به طور دقیق ثبت نمایند.
3ـ اختلاف و دسته بندی های سیاسی که پس از رحلت رسول خدا(ص) پدید آمد و کسانی که روی کار آمدند و قدرت را در دست گرفتند، تا آن جا که توان داشته اند، تاریخ حادثه ها را دستکاری کرده اند.(8)
پراکندگی گفتار تاریخ نگاران در این موضوع گواهی روشن بر تحریف عمدی آنان در تاریخ شهادت حضرت زهرا(ع) است.
بررسی روایات و انتخاب صحیح ترین قول:
1ـ برخی از روایات گویای این مطلب بود که مدّت حیات آن بانوی یگانه پس از رحلت پدر چهل روز طول کشیده است.(9)
این گونه روایات اوّلاً: بی سند و مرفوع است، پس از اعتبار کافی برخوردار نیست؛
ثانیاً: روایات دیگری می تواند مفسّر این گونه روایات باشد؛ از آن جمله: ابن فتال نیشابوری نقل کرده است: پس از ماجراهایی که میان دختر پیامبر(ص) و عمر پیش آمد و عمر قبالة فدک را از آن حضرت گرفت و پاره کرد، حضرت فاطمه(ع) به شدّت مریض شد . چهل روز آن مریضی به طول انجامید که سرانجام آن، شهادت حضرت بود.(10)
با قرار دادن این دو روایت در کنار یکدیگر می توان نتیجه گرفت که مدت مریضی حضرت پس از رحلت پدر، چهل روز بود ، نه مدّت حیات و زنده بودنش.
2ـ روایاتی که مدّت حیات و زندگی حضرت زهرا(ع) را پس از رحلت پدر دو یا شش و یا هشت ماه بیان کرده اند، چون سند دستی ندارند و یا از امام معصوم(ع) نقل نشده است، نمی تواند معتبر و قابل توجّه باشند.
3ـ بعضی از احادیث گویای این بود که حضرت پس از رحلت رسول خدا(ص) سه ماه یا یکصد روز در قید حیات بود،(11) این گونه احادیث را ممکن است با حدیث مشهور طبری که شهادت حضرت را سوم جمادی الثانیه می داند،(12) بدین طریق جمع کرد که: سه ماه پنج روز کم تر از سوم جمادی الثانیه یعنی نود و پنج روز و یکصد روز، پنج روز بیش تر می شود و تفاوت چند روز قابل توجّه نیست؛ مرحوم مجلسی نیز به این مطلب اشاره دارد.(13)
4ـ تنها روایاتی که لازم است به تحلیل و بررسی آن ها برسیم، روایات هفتاد و پنج روز و سوم جمادی الثانیه یعنی نود و پنج روز است.
تاریخ هفتاد و پنج روز به دو طریق (ابوعبیدة حذّا(14) و هشام بن سالم(15)) از امام صادق(ع) نقل شده است.
به تاریخ سوم جمادی الثانیه یعنی نود و پنج روز در روایت ابوبصیر، نیز از امام صادق(ع) تصریح شده است.(16)
این دو تعبیر ( با توجّه به قول مشهور شیعه درباره رحلت پیامبر(ص) در بیست و هشتم ماه صفر) با هم تعارض دارد، چون که هفتاد و پنج روز پس از رحلت پیامبر(ص) موافق سیزدهم جمادی الأولی می شود، نه سوم جمادی الثانیه.
تعارض ما را ملزم می کند که یکی از دو کار را برای رفع تعارض داشته باشیم:
الف)‌ تصریح به سوم جمادی الثانیه در روایت ابوبصیر، کلام راوی است، نه کلام امام صادق(ع).
ب) تعبیر «خمسه و سبعین» اشتباه نسّاخ (اشتباه تاریخ نویسان یا راویان حدیث) باشد، به جهت شباهت واژه «سبعین» با «تسعین».
تصرّف نخست را به جهت اعتبار راوی یعنی ابوبصیر نمی توان پذیرفت. ابوبصیر شخصی نیست که چیزی را به کلام امام صادق(ع) بیفزاید. علاوه بر این آرای قدمای اصحاب شیعه بر یکی از سه محور: ثلاثه أشهر، سوم جمادی الثانیه و خمسه و تسعین(95) روز دور می زند.
پس تنها راه جمع بین این دو گروه از روایات تصرّف در لفظ سبعین است، در نتیجه قول نود تا صد روز که همان 95 روز است تقویت می گردد.
پی نوشت:
1. بحار الأنوار، علامة المجلسي ، ج 43، ص 212،‌ح 41، به نقل از عیون المعجزات، 1403 - 1983 م ، دار إحياء التراث العربي - بيروت .
2. همان،‌ص 213، ح 44.
3. همان.
4. كافي ، شيخ الكليني ، ج 1، ص 458، ح 1 و ج 3،‌ص 228، ح 3 و ج 4، ص 561، ح 3، تحقيق : علي أكبر غفاري ، چاپ چهارم ، 1365 ش ، دار الكتب الإسلامية - تهران
5. بحارالانوار، ص 213، ح 44.
6. همان، ص 200،‌به نقل از مصباح الانوار، ص 214.
7. دلائل الامامة،محمد بن جرير الطبري ( الشيعي)، ص 134،تحقيق : قسم الدراسات الإسلامية - مؤسسة البعثة - قم،چاپ اول، 1413، مركز الطباعة و النشر في مؤسسة البعثة
8. شهیدی، زندگانی فاطمة زهرا(ع)، ص 154 - 155، فرهنگ
9. بحارالانوار، ج 42، ص 212، ح 41.
10. روضة الواعظين،الفتال النيسابوري، ص 151،تحقيق : تقديم : السيد محمد مهدي السيد حسن الخرسان، منشورات الشريف الرضي - قم
11. بحارالانوار، ص 213،‌ح 44.
12. طبری، همان.
13. بحار، ص 216 - 215.
14. کافی، ج 1،‌ص 458.
15. همان، ‌ج 3، ص 228، ح 3 و ج 4،‌ص 561، ح3.
16. دلایل الامامه ،ص134.

پرسش: چند مدت بعد از شهادت فاطمه (س )حضرت علی( ع )به شهادت رسید؟

پاسخ:
شهادت امير المؤمنين عليه السّلام پيش از سپيده دم در شب جمعه بيست و يكم ماه مبارك رمضان سال چهلم هجرى اتفاق افتاد. حضرت به وسيله شمشير كشته شد. كشنده‏اش ابن ملجم مرادى لعنة اللَّه عليه بود كه در مسجد كوفه حضرت را كشت. اين پيش آمد ناگوار آن گاهى بود كه حضرت عليه السّلام در شب نوزدهم ماه رمضان براى نماز از خانه بيرون آمد . وارد مسجد شد و مردمان را براى نماز صبح بيدار مي كرد.ابن ملجم از سر شب چشم به راه آن حضرت عليه السّلام بود، تا آن گاه حضرت بر او كه خود را به خواب زده بود و ميان خفتگان افتاده و كارش را پنهان ساخته ،گذر كرد، ناگهان حمله كرد. با شمشيرى كه زهرآگين و مسموم بود، به فرق سر آن حضرت‏ زد.پس از اين ضربت حضرت روز نوزدهم و شب بيستم و روز آن و شب بيست و يكم را تا ثلث اول آن زنده بود . سپس از دنيا رفت و به لقای خداى تعالى نائل گشت.(1)
اهل سنت نيز در تاريخ شهادت حضرت همين ديدگاه را دارند.(2)
با توجه به اين كه شهادت حضرت فاطمه(ع) در روز سه شنبه سوم جمادی الاخر سال یازدهم هجرت واقع شده باشد(ديدگاه مشهور شيعه)و شهادت امام علي (ع)در شب جمعه بيست و يكم ماه مبارك رمضان سال چهلم هجرى اتفاق افتاد،تفاوت تاريخ 3/6/11شهادت حضرت زهرا(ع) با تاريخ 21/9/40تاريخ شهادت امام علي(ع)39 سال و3ماه و16 روز مي شود.نتيجه آن كه 39 سال و3ماه و16 روز پس از شهادت حضرت زهرا امام علي به شهادت رسيد.
پي نوشت ها :
1. ارشاد، شيخ مفيد،ترجمه رسولى محلاتى‏، ج‏1،ص:8،ناشر: اسلاميه‏، تهران‏،نوبت چاپ: دوم‏.
2. فرزندان ابو طالب، ابو الفرج على بن الحسين اصفهانى (م 356) ، ج‏1،ص:55،ترجمه جواد فاضل، تهران، كتابفروشى على اكبر علمى،1339ش؛
العبر تاريخ ابن خلدون، ترجمه عبد المحمد آيتى، ج‏1،ص:636، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، چ اول، 1363ش؛طبقات، محمد بن سعد كاتب واقدى (م 230)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، ج‏3،ص:30، تهران، انتشارات فرهنگ و انديشه، 1374ش.