دروغ

با سلام و تشکر به خاطر ارتباط تان با اين مرکز.
جمله « گوش دادن به راوي، خواندن کتاب هاي داستاني اگر حاوي نکات اخلاقي نباشد يا پيرامون حق صحبت نگردد، اشکال دارد. » را در کتاب گناهان کبيره را نديديم. اما در استفتائات حضرت آيه الله مکارم در اين زمينه سوالي شده که در ذيل مي آيد:
داستان هايى كه ساخته مى شود و طبعاً دروغ هستند و واقعيّت ندارند. (امّا براى آموزش مثبت به مخاطبان ساخته و گفته مى‏شود) از لحاظ فقه و شريعت مقدّس اسلام چه حكمى دارد؟
جواب: اگر قرينه‏اى بر تخيّلى بودن آن وجود داشته باشد، مانعى ندارد.(1)
دروغ از مهم ترين گناهان است و خطرات زيادى براى هر انسانى از نظر مادى و معنوى، فردى و اجتماعى دارد، ولى در عين حال مواردى وجود دارد كه به صورت استثنا در روايات اسلامى و سخنان فقها و علماى اخلاق به پيروى از آن احاديث آمده است که در اين موارد دروغ گفتن مانعي ندارد . اين موارد عبارتند از:
1- دروغ براى اصلاح ذات البين
2- دروغ براى اغفال دشمن در ميدان جنگ
3-در مقام تقيّه
4-براى دفع شرّ ظالمان
5- در تمام مواردى كه جان و ناموس انسان به خطر مى افتد و براى نجات از خطر راهى جز توسل به دروغ نيست.
تمام موارد را مى توان در يك قاعده كلى خلاصه كرد و آن اين كه هدف هاى مهم ترى به خطر بيفتد . براى دفع آن خطرات، توسل به دروغ ضرورت دارد. تمام اين موارد مشمول قاعده اهم و مهم است. مثلا انسان در چنگال جمعى متعصّب و بى منطق و بى رحم گرفتار مى شود . از مذهب او سؤال مى كنند. اگر حقيقت بگويد، فوراً خون او را مى ريزند . عقل و شرع در اين جا اجازه مى دهند كه انسان با پاسخ دروغين جان خود را از شرّ آن ها نجات دهد. يا در مواردى كه اختلاف شديدى در ميان دو نفر بروز كرده و انسان مى تواند با گفتن دروغى (مثلا فلان كس به تو علاقه زياد دارد و بارها در پشت سر ذكر خير شما را مى گفت) صلح و صفا و آشتى در ميان آن دو برقرار سازد و امثال اين اهداف مهم، نه اين كه انسان به خاطر منافع شخصى و كارهاى جزئى متوسل به دروغ شود، و اين استثنائات ضرورى را دستاويزى براى توسل به دروغ سازد، و به بهانه استفاده از استثنائات دروغ براى هر موضوع جزئى دروغ بگويد.

پي نوشت:
1. استفتائات جديد، ج‏1، ص 160، سؤال 558.