مستجاب نشدن دعاهایمان کم کم باعث می شود ایمانمان را ازدست بدهیم.

سؤال4: برای برآورده شدن حاجتی چند سالی است كه من و همسرم با نذر كردن و خواندن نمازهای مستحبی و توسل به ائمه (ع) دعا می كنیم، مستجاب نمی شود، اما افراد بی نماز و حتی شراب خوار دعا می كنند برآورده می شود. این مسئله باعث می شود كم كم ایمان خود را از دست بدهیم. ما را راهنمایی كنید.

پاسخ :
گاهی خداوند وقتی بنده مؤمنی را دوست داشته باشد، اجابت دعای او را به تأخیر می اندازد. در حدیث است كه خداوند استجابت دعا بنده مؤمن خود را به تأخیر می اندازد، به خاطر آن كه صدای او را دوست دارد و می خواهد بنده بیش تر به درگاهش الحاح و اصرار كند.(1) چون تأخیر در اجابت سبب تكرار دعا می شود و در نتیجه باعث تقویت نیروی روحی و ایمان دعا كننده می گردد. اما فاسق را چون دوست ندارد، فورا اجابت می كند تا دعا را تكرار نكند و ضمنا حجت تمام می شود و در قیامت نتواند احتیاجی نماید.
ناله مؤمن همی داریم دوست گو تضرّع كن كه این اعززاوست
حاجت آوردش زغفلت سوی من آن كشیدش، موكشان تا كوی من
گر بر آرم حاجتش او را رود هم در آن بازیچه مستغرق شود
امام صادق (ع) می فرماید: «بنده ای كه دوست خداست، وقتی حادثه ای برایش رخ می دهد، به درگاه خدا دعا می كند. خداوند به فرشته ای كه موكل بر اجابت اوست می فرماید: حاجت بنده ام را برآور، ولی در آن شتاب مكن كه من میل دارم صدا و آواز را بشنوم. اما بنده دشمن خدا وقتی دعا ، خداوند بر فرشته موكل به آن حاجت دستور می دهد: حاجتش را زود برآورید و در برآوردن آن شتاب كنید. كه من خوش ندارم صدا و آواز او را بشنوم».(2)
گاهی دعا به اجابت می رسد، اما مصلحت هایی اقتضا می كند تحقق خارجی آن به تأخیر افتد. حضرت موسای كلیم می گویم: پروردگارا! تو به فرعون و طرفدارانش در زندگی دنیا زیورها و مال های فراوان داده ای! او مردم را از راه تو گمراه می كند. پروردگارا! اموالشان را نابود ساز و دل هایشان را سخت گردان كه ایمان نیاورند تا عذاب دردناك تو را ببینند!
خداوند در پاسخ موسی و برادرش فرمود: قد أجیب دعوتكما؛ (3) دعای شما را اجابت نمودم».
امام صادق (ع) فرمود: «میان دعای حضرت موسی(ع) تا غرق شدن فرعون، چهل سال طول كشید!»( 4)
‌‌‌ما از باطن هستی و مصالح حقیقی بی خبریم.
به علت عدم آگاهی از باطن هستی و حقیقت غیبی، گاهی می پنداریم كه خیر ومصلحت ما در تحقق و برآورده شدن حاجتی یا دفع مشكل و مانعی است، در حالی كه اگر حجاب حقیقت كنار رود و آینده برای ما حاضر و روشن گردد، از تقاضا و درخواست خود منصرف می شویم.
قرآن كریم می فرماید:«عسی أن تكرهوا شیئا و هو خیر لكم و عسی أن تحبوا شیئا و هو شرّ لكم؛ چه بسا چیزی را خوش ندارید، در صورتی كه برای شما خوب است، و چه بسا چیزی رادوست دارید كه برای شما بد است».(5)
از روایات استفاده می شود كه هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد، پس در واقع هر دعائی به استجابت می رسد ، اما گونه های استجابت آن مختلف است. امام سجاد(ع) می فرماید: «دعای مؤمن یكی از سه فایده را دارد: یا برای او ذخیره می گردد یا در دنیا برآورده می شود یا بلایی را كه می خواست به او برسد،‌ از وی می گرداند»(6)
بنابراین انسان مؤمن در هیچ حالی نباید از دعا مأیوس شود، چه دعایش مستجاب گردد یا به عللی به اجابت نرسد و یا اجابت آن به تأخیر افتد، چون اولا دعا عبادت، بلكه مخ عبادت است و موجب تكامل روحی و معنوی و تقرب به ذات الهی می گردد. ثانیا در هر صورت و با هر حالی كه باشد.حتی دعای اشخاص فاسق و گناهكار بر جسم و جان و زندگی آنان تأثیر مثبت دارد. همان دعای مستجاب نشده وقتی تكرار شد و روی هم انباشته گردید، آثار نیكی در روح او ایجاد و در سرنوشتش تأثیر سازنده ای دارد. پیامبر اكرم(ص) می فرمود: «خدا رحمت كند بنده ای را كه حاجت خود را از خدا بخواهد و در دعا پافشاری كند؛ چه حاجتش برآورده شود و چه نشود» در حدیث دیگری از حضرت نقل شده :«هیچ مسلمانی نیست كه به درگاه خدا دعا كند جز آن كه دعایش مستجاب می شود، منتها گاهی اثر آن را دیر یا زود در دنیا می بیند و گاهی سبب كفاره گناهان او می شود و گاهی نیز خداوند او را برای آخرتش ذخیره می گردد ».(7)
وعده الهی مشروط است، نه مطلق
خداوند می فرماید: «ادعونی استجب لكم؛ دعای شما را اجابت می كنم». این وعده الهی، مطلق و بی قید و شرط نیست، بلكه مشروط به تحقق شرایطی است. برخی از شرایط به مقدمات و شیوة دعا و الفاظی كه باید به كار ببریم بستگی دارد. برخی به شخص دعا كننده مربوط می گردد. بعضی از شرایط به مطلوب مورد تقاضا ارتباط دارد.
به بیان دیگر: دعا مقدماتی ویژه و فرایندی ضابطه مند و شراطی مشخص دارد كه با «بایدها» و «نبایدها» همراه است كه از آن به «شرایط استجابت یا موانع استجابت دعا» یاد می كنیم.
شیوة دعا كردن و مقدماتی كه در استجابت مؤثر است:
1 – معرفت و شناخت ؛ نخستین شرط استجابت دعا، شناخت كسی است كه انسان او را می خواند. به همین جهت قرآن در آموزش شیوة دعا كردن می فرماید «اعوا ربكم تضرعا و خفیة»؛(8) پروردگار خود را به زاری و پنهانی بخوانید یعنی بدانید كسی را كه می خوانید، «رب» شماست، آفرینش رشد و تعالی و پرورش شما در دست قدرت اوست.
بهترین دعا آن است كه با ربوبیت آغاز گردد. نگاهی به شیوة دعا كردن انبیا و اولیای الهی در قرآن نشان می دهد كه آنان دعای خود را با «ربی» یا «ربنا» آغاز می كردند، زیرا این واژه انسان را متوجه می سازد با مبدأیی ارتباط برقرار ساخته است كه از نخستین لحظات وجود تا آخر عمر او و بعد از آن انسان را غرق در الطاف ربوبی خویش می سازد.
2 – دعا باید با اخلاص و از صمیم قلب و با حال تضرع و تواضع باشد. تنها با زبان دعا نكند، بلكه روح دعا باید در جان و در تمام ذرات وجود آدمی رسوخ كند.
امام صادق(ع) می فرماید: «خداوند دعایی را كه از دل غافل و بی خبر برخیزد، مستجاب نمی كند».
3 – دعا باید در حالت بیم و امید باشد.
نه آن چنان از اعمال خود راضی باشید كه گمان كنید هیچ نقطة تاریكی در زندگی شما نیست و هیچ گناهی مرتكب نشده اید و نه آن چنان مأیوس باشید كه خود را شایستة عفو و بخشش خدا و اجابت دعا ندانید.
از خود راضی بودن و ندیدن عیب های خویش، ضمن این كه جهل مركب و عامل مهمی برای عقب گرد انسانی و سقوط اخلاقی است، باعث می شود كه انسان به جای عیوب خویش، عیب های دیگران را ببیند؛ یعنی به بیماری كه شیطان مبتلا بود «انا خیر منه؛ من از آدم بهترم» مبتلا شود.
چنان كه «یأس و نامیدی» هم از دام ها و حربه های شیطان است. شایسته است انسان با دو بال «بیم و امید» حركت كند آیة «ادعو ربكم خوفا و طمعا» (9) پیامبرش این است كه با بیم و امید خدا را بخوانید.
4 – خدا را در پنهانی خواندن، دعا را زودتر به اجابت می رساند «ادعوا ربكم تضرعا و خفیة»؛(10) بخوانید پروردگارتان را در حال تضرع و در پنهانی» دعا در خلوت با تمركز فكر و حضور قلب همراه است و به اخلاص نزدیكتر و از ریا و خودنمایی دور است. به همین جهت دعا در نیمه های شب و در نماز شب، آن هنگام كه همگی در خواب راحت به سر می برند، زودتر مستجاب می گردد. پیامبر اكرم(ص) می فرماید:
«خیر الدعا الخفیّ، بهترین دعا آن است كه پنهانی (و از روی اخلاص) صورت گیرد».(11)
5 – تطهیر مال و ثروت و خانه و زندگی از مالی كه از راه غصب، ظلم، رشوه، ربا، دزدی، غش در معامله و فریب پیدا كرده یا مالی كه خمس یا زكات و انفاقات آن پرداخت نشده است.
6 – اجتناب از خوردن غذای شبه ناك و تطهیر لقمة خود و افراد تحت تكفل از حرام.
7 – عدم غفلت از مبارزه با فساد و امر به معروف و نهی از منكر، بی اعتنایی در مقابل فسادهای اخلاقی و اجتماعی و اباحه گری و نادیده گرفته شدن ارزش های دینی: موجب عدم استجابت دعا می گردد. پیامبر اكرم(ص) فرمود: «باید امر به معروف و نهی از منكر كنید. در غیر این صورت خداوند انسان ها شرور ( و كسانی كه تعهداتی دینی و اخلاقی ) بر نیكان شما مسلط می كند و هر چه بكنید، مستجاب نمی شود».(12)
8 – عمل به پیمان های الهی
نظیر سؤال شما را روزی مردی از امیرالمؤمنین(ع) پرسید و گفت: مگر خداوند نمی فرماید «ادعونی استجب لكم؛ مرا بخوانید ا اجابت كنم شما را » پس چرا ما هر چه دعا می كنیم، مستجاب نمی شود؟!
حضرت فرمود :« چون دل های شما در هشت مورد خیانت و بی وفایی كرد. آن را اصلاح كنید تا دعایتان مستجاب گردد:
1 – خدا را شناختید، ولی حقش را آن گونه كه به شما واجب بود، ادا نكردید.
2 – به پیامبر خدا ایمان آوردید، آن گاه با سنت و روش او مخالفت كردید و دین و شریعت او را در مقام عمل از بین بردید.
3 – كتاب خدا (قرآن) را كه بر شما فرود آمد خواندید، ولی به آن عمل نكردید. گفتید «سمعنا و اطعنا ؛ به گوش و دل می پذیریم» ولی در عمل با آن به مخالفت برخاستید.
4 – گفتید: خدایا! ما از آتش دوزخ می ترسیم، ولی پیوسته به واسطة گناهان و معاصی خود، به سوی دوزخ شتاب می كنید.
5 – گفتید: ما راغب و علاقه مند بهشتیم، ولی مدام كارهایی انجام می دهید كه شما را از بهشت دور می سازد.
6 – نعمت خدای خود را خوردید، ولی سپاس گزاری نكردید.
7 – خداوند شما را به دشمنی باشیطان فرمان داد و فرمود : «ان الشیطان لكم عدوا فاتخذوه عدوّا؛ شیطان دشمن شما است او را دشمن خود بدانید» ولی به زبان با او دشمنی كردید و در عمل به دوستی برخاستید.(13)
8 – عیب های مردم را برابر دیدگانتان قرار دادید و عیب های خود را پشت انداختید و آن را نادیده » گرفتید. در نتیجه پشت سر كسی می گویید و ملامت می كنید كه خود به آن ملامت سزاوارترید».
بعد فرمود: «با این وضع چه دعایی از شما مستجاب گردد . درصورتی كه شما درهای دعا و راه های آن را بسته اید؟ پس راه تقوا پیشه كنید و از خدا بترسید. كارهایتان را اصلاح كنید و امر به معروف و نهی از منكر كنید تا خدا دعایتان را مستجاب كند».(14)
كیفیت شروع دعا
1 – دعا باید با حمد و ثنای الهی همراه باشد. جهت آموزش شیوة دعا كردن، دعای فرشتگانی را كه حاملان عرش خدا هستند و فرشتگانی كه گرداگرد آن قرار دارند، توصیف نموده است. آنان ابتدا «تسبیح و حمد» خدا را می گویند و ایمان خود را اظهار و ابراز می دارند. سپس برای مؤمنان استغفار می كنند. آنان می گویند : پروردگارا رحمت و علم تو همه چیز را فرا گرفته. تو از گناهان بندگانت با خبری و نسبت به آنان رحیمی . آنان را كه توبه كرده اند و از راه تو می روند، ببخش و بیامرز و از عذاب دوزخ نگاه دار...»(15)
چنان كه ملاحظه فرمودید؛ دعا را با تسبیح و تحمید خدا و اظهار ایمان به او و با كلمة طیبیه «ربنا» آغاز نمودند و از مقام رحمت و علم بی پایانش كه از صفات جمال و جلال او است، مدد خواستند سپس در حق دیگران دعا نمودند تا خدا دعا را در حق شان نیز مستجاب گرداند.
2 – دعا را ذكر صلوات بر محمد و آل محمد باید شروع نمود، زیرا صلوات درخواست سلام و درود از خداوند برای پیامبر اسلام و اهل بیت طاهرین اوست كه سلام خالق هستی و همة خلایق پاك بر آنان باد این دعا قطعا مستجاب است. وقتی در ابتدا و انتهای دعا ذكر صلوات قرار گرفت، خداوند به خاطر اول و آخر دعا، آن چه را كه در وسط قرار گرفته، اجابت خواهد كرد.
3 – تطهیر قلب و روح: از كثافات و كدورت های گناهان، به وسیلة اعتراف به گناه و توبه در پیشگاه خداوند.
4 – در پایان، دعا را با تمسك به صفات او به اتمام برسانید، مثلا بگویید، برحمتك یا ارحم الرحمین.
سبحانك الله لا اله انت وحدك لا شرك و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم
برخی موانع استجابت دعا
1 – گناه: گناهان سه گونه اثر می گذارند:
الف – توفیق دعا كردن را سلب می كنند.
ب – حالت تضرع و تواضع و توبه و انا به و اشك و گریه را می گیرند و نمی گذارند بنده با حضور قلب، توجه اش به سوی خدا متمركز گردد و مجذوب نفحت رحمانی او شود.
ج – در صورت خواندن دعا، دعایش مستجاب نمی گردد.
علی(ع) می فرماید: «المعصیه تمنع الاجابه (16) با گناه از اجابت دعا جلوگیری می كنند» در دعای كمیل، شبهای جمعه دقت نمایید، آن جا كه می خوانید : « اللهم اغفرلی الذنوب التی تجس الدعا و... خدایا گناهانی كه مانع استجابت دعای من شده اند بیامرز.
2 – ترك دعا در هنگام خوشی ها : خداوند به حضرت داود (ع) وحی فرمود: مرا در روزهای خوش و آسایش یاد كن تا من دعای تو را در ایام گرفتاری و سختی اجابت كنم. (17)
3 – نافرمانی و رنجاندن والدین.
4 – تأخیر انداختن نمازهای واجب از اول وقت.
5 – در گفتار ، بد زبان بودن.
6 – نسبت به افراد مؤمن سوء ظن داشتن و بد طینت بودن.
7 – با برادران یا خواهران مؤمن، دو رویی و منافقانه برخورد كردن.
8 – ترحم نكردن به افراد ضعیف...
پی نوشت ها :
1 – اصول كافی ، ج 4، ص 247.
2 – سید هاشم رسولی محالتی، كیفر گناه ، ص 137.
3 – یونس (10) آیه 88.
4 – سید هاشم رسول محالتی، كیفر گناه ص 132.
5 – بقره (2) آیة 216.
6 –. تحف العقول، ص 202. 7 – اصول كافی، ج4، ص 224.
8 – اعراف (7) آیه 55.
9 – اعراف (7) ، ایه 56.
10 – اعراف (7)، آیه 55.
11 – ناصر مكارم شیرازی و همراهان، تفسیر نمونه، ج5، ص 281.
12 – سفینة البحار، ج1، ص 9 – 448 .
13 – سوره فاطر آیه 6.
14 – سید هاشم رسول محالتی، كیفر گناه و؟ و عواقب خطرناك آن، ص 121 – 120.
15 – مؤمن (40) آیه 809 .
16 – غرر الحكم ، ج 1، حدیث شماره 842.
17 – سید هاشم رسول محالتی، كیفر گناه ، ص 107 .