پیامبر فرموند: "علمای امّت من افضل از پیامبران بنی اسرائیل هستند".چرا پیامبرانی که برخوردار از وحی بودند،علمای ما پایین ترند؟
پیش از بیان معنای حدیث مشهور پیامبر(ص) توجه به دو مطلب لازم است:
1- واضح است که راه ارتباط و اتصال معنوی با غیب و رسیدن به درجات بالای انسانیت تنها مخصوص پیامبران نیست. قرآن کریم هم اتصال با غیب و ملکوت را ملازم نبوّت نمیداند. در کتاب آسمانی از افرادی سخنی به میان آمده که از زندگی معنوی نیرومندی برخوردار بودند، با فرشتگان همسخن بوده و امور خارق العاده از آنان سر میزد، بدون این که "پیامبر" باشند. بهترین مثال حضرت مریم دختر عمران و مادر حضرت عیسی(ع) است که قرآن داستانهای حیرت انگیزی را از او نقل کرده است.(1)
درباره مادر موسی (ع) قرآن میگوید: "ما به او وحی کردیم که موسی را شیر بده و آن گاه که بر جان او بیم کردی، او را به دریا بینداز و نترس و غمگین مباش که ما او را به تو باز میگردانیم و او را از رسولان قرار میدهیم".(2) مادران حضرت عیسی و حضرت موسی(ع) پیامبر نبودهاند.
قرآن کریم در آیاتی چند راه الهام و رسیدن به مدارج عالیه انسانی و مقامات معنوی را بر همه کسانی که باطن خویش را پاک کنند، باز گذاشته است؛ از جمله میفرماید: "آنان که در راه ما کوشش کنند، ما راههای خود را به آنان مینمایانیم".(3)
در کلمات معصومان(ع) این موضوع به خوبی تشریح شده است.
پیامبر(ص) فرمود: "خداوند بندگانی دارد که پیامبر نیستند، اما پیامبر بر آنها رشک میبرد".(4)
علی(ع) فرمود: "خداوند یاد خود را صیقل دلها قرار داده است. دلها بدین وسیله از پس کری، شنوا و از پس کوری، بینا و از پس سرکشی و عناد، مطیع و رام میگردند".
همواره چنین بوده و هست که خداوند در هر برههای از زمان و در زمان هایی که پیامبری نبوده، بندگانی داشته است و دارد که در سِرّ ضمیرشان با آنان راز میگوید و از راه عقلشان با آنان سخن میگوید".(5)
ملا صدرا، صدرالمتألهین میگوید: "وحی یعنی نزول فرشته بر گوش و بر دل به منظور مأموریت پیامبری، هر چند منقطع شده است و دیگر فرشتهای بر کسی نازل نمیشود... ولی باب الهام و اشراق هرگز بسته نشده و نخواهد شد. ممکن نیست این راه مسدود شود".(6)
2- نبوت بر دو قسم است:
الف) نبوّت تشریعی، یعنی پیامبرانی که صاحب شریعت بودهاند و قرآن کریم از آنان به "اولوالعزم" تعبیر کرده است.
ب) نبوّت تبلیغی؛ کار این گروه از پیامبران، تعلیم و تبلیغ و ارشاد مردم به تعلیمات پیامبرانِ صاحب شریعت بوده است. غالب پیامبران از گروه دوم هستند؛ در فاصله میان پیامبران صاحب شریعت (مانند نوح و ابراهیم و موسی و عیسی(ع)) پیامبران دیگری آمدند که مبلّغ و مروّج شریعت پیشین بودهاند.
هزاران نبی بعد از نوح آمدند که مبلّغ شریعت حضرت نوح بودهاند، هم چنین بعد از انبیاء دیگر.
وحی عالیترین مراتب هدایت است. وحی رهنمودهایی دارد که از دسترس حسّ و خیال و عقل و علم بیرون است و چیزی از این امور جانشین وحی نمیشود. امّا وحیی که دارای این ویژگیها میباشد، وحی و نبوّت تشریعی است، نه تبلیغی.(7)
از مطالب فوق نتایج زیر به دست میآید:
برتری علمای امّت خاتم پیامبران(ص) بر انبیای بنی اسرائیل مربوط میشود به آن دسته از پیامبران بنی اسرائیل که نبوّت تبلیغی داشتهاند.
هم چنین باصرف نظر از مطالب فوق، برخی از دانشمندان خواستهاند حدیث پیامبر(ص) را این گونه تفسیر کنند: مقصود از "علما" در حدیث، امامان معصوم(ع) هستند و در روایات زیادی از ائمه(ع) به "علما" تعبیر شده است.(8)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشتها:
1. مجموعه آثار، ج 3، (ختم نبوت)، مرتضی مطهری، ص 170، 169.
2. قصص (28) آیه 7.
3. عنکبوت (29) آیه 69.
4. مجموعه آثار، همان، ص 171.
5. نهج البلاغه، صبحی صالح، ص 342، خطبه 222.
6. مجموعه آثار، همان، ص 172، به نقل از مفاتیح الغیب، ص 13.
7. مجموعه آثار، همان، ص 154 و ص 174 - 173.
8. بحارالانوار، ج 35، ص 304، پاورقی شماره 6.
