حق پدر و مادر و همسر

حق پدر و مادر بر انسان از بزرگترین حقوق و بعد از حق خداست و از این رو خداوند در چند جاي قرآن بعد از دعوت به توحید به احسان به پدر و مادر امر کرده است:
وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً (1)
و عبادت كنيد خدا را و شريك قرار ندهيد به خدا چيزى را و نيكويى كنيد به پدر و مادر خود.
آیات و روایات در مورد عظمت حق پدر و مادر بی شمار است.
مطلب دیگر این که هر کدام از همسر و مادر حقوقی دارد که فرد باید در ادای حقوق هر کدام کوشا باشد و اجازه ندارد به خاطر یکی به دیگری ظلم کند.
معمولاً بين عروس و مادر شوهر اختلاف و درگيرى وجود دارد و اين دو تقريباً شبيه «هوو» هستند زيرا:
مادر پيش از ازدواجِ جوانش، نسبت به او احساس مالكيت داشت، جوانش نيز هنوز به جايى وابسته و دلبسته نبود و همه عشق و علاقه خود را به پاى مادر مى‏ريخت؛ با پايان يافتن ساعت كار، به منزل مى‏آمد و در كنار خانواده بخصوص مادر بود. دستپخت مادر را مى‏خورد و لباس‏هايش را مادر مى‏شست و رختخوابش را مرتب مى‏كرد، مادر به اين وضعيت خو گرفته بود. با انتخاب همسر و بخصوص در ماههاى ابتدايى ازدواج كه جاذبه جنسى در جوان قوى است، به يكباره جذب همسر مى‏شود و همه يا بيشتر توجهش را نثار او مى‏كند، نيز بيشتر وقت خود را كنار او و در خلوت با وى مى‏گذراند. مادر به يكباره با كم‏توجهى جوانش روبه‏رو مى‏گردد و او كه به وضع گذشته خو گرفته بود، به طور طبيعى نسبت به عروسش احساس حسادت و رقابت مى‏كند و او را مانند هوويى مى‏بيند كه آمده و مهر و توجه فرزندش را صاحب شده است. اين احساس ممكن است او را به دشمنى و بداخلاقى وا دارد.
براى رفع اين مشكل هر كدام از مادرشوهر، عروس و فرزند بايد به نكته‏هايى توجه داشته و در رفتار خود آنها را رعايت كنند تا كدورت برطرف گرديده و صفا و صميميت جايگزين آن شود.
مادرشوهر بايد به حالت عاطفى و نياز غريزى فرزند و عروسش توجه داشته، اين گونه رفتار را طبيعى بداند، نيز سعى كند به تدريج به فرزندش ياد بدهد علاقه به همسر با علاقه به مادر قابل جمع است و هر كدام از يك جنس مى‏باشند و با هم منافات ندارند.
در ضمن مادر باید بداند توجه زياد جوان به همسرش و علاقه شديد آنها به همديگر در ماههاى ابتدايى ازدواج، نيز نياز آنها به انس و خلوتِ فراوان، طبيعى است. اما با گذر زمان به حالت طبيعى باز مى‏گردد و شدت و اوج آن فروكش مى‏كند.
جوان و عروسش نيز بايد توجه داشته باشند كه به مادر بى‏توجهى نشود و به يكباره مورد بى‏مهرى قرار نگيرد و در ضمن توجه به مادر، به او بفهمانند به طور طبيعى جوان از حالا به بعد نمى‏تواند مانند گذشته در خدمت مادر باشد و همه توجهش را به وى سوق دهد، چون هم كشش غريزى و هم وظيفه شوهرى او را به مهر ورزيدن به همسر گرايش مى‏دهد.
دستور عمل قرآن در مورد همسر اوّل به کسانی که ازدواج دوم می کنند، نيز در این مورد بسيار كارساز است، زيرا شباهت مادر و همسر اوّل بسيار مى‏باشد. همسر اوّل هم پيش از ازدواج مجدد شوهر، تنها ملجأ و پناهگاه او بود. شوهر با پايان يافتن ساعت كار به خانه و كنار او مى‏آمد و بقيه ساعات شبانه‏روز را در كنار او بود و همه توجه و علاقه‏اش را به پاى او مى‏ريخت و ... اما حالا با ازدواج مجدد و آمدن زن جديد، به يكباره متوجه او مى‏شود و زن اوّل مانند بيوه‏ها مى‏گردد. قرآن در اين مورد مى‏فرمايد:
فَلا تَميلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَةِ (2)
همه ميل و توجه خود را نثار يك طرف [زن دوم‏] نكنيد تا [به زن اوّل ]بى‏اعتنايى گردد و [از همه جا بريده شود.]
با این رفتار و تنبه می توان از به وجود آمدن تعارض بین مادر و همسر جلوگیری کرد اما اگر خدای ناکرده تعارض پیش آمد و قابل جمع نبود ، اگر فرد بتواند به رضایت مادر عمل کند ، البته بدون این که مرتکب ظلم و گناهی به همسر شود ، بهتر است.
امام سجاد (ع) در دعایی که در باره پدر و مادر دارد ، می فرماید:
حتى أوثر على هواي هواهما ، وأقدم على رضاي رضاهما (3)
خدایا مرا موفق کن تا خواست آنان را بر خواست خود و رضای آنان را بر رضای خود مقدم کنم.
پس اگر بعد از توجه به موارد بالا خدای ناکرده ناچار از انتخاب بین همسر یا پدر و مادر شد [که اگر توجه داشته باشند و رعایت کنند و آگاهی دهند، قطعا چنین دو راهی ای به ندرت پیش می آید]، بهتر است که فرد پدر و مادر را انتخاب کند. البته بدون این به همسر ظلم نماید. حقوق همسر را به تمامی پرداخت کند به گونه ای که مظلوم واقع نشود. بعد چون جمع بین او و مادر ممکن نشده، حتی بر خلاف میل خود و برای رعایت پدر و مادر ، همسر را آزاد سازد.
این واجب نیست اما ترجیح دادن خواست مادر بر خود می باشد که امام سجاد توان برگزیدن چنین ترجیحی را از خدا طلب می کرد.
براي اطلاعات بيشتر با مركز تلفني ما به شماره 09640با بخش اخلاق صحبت كنيد
پی نوشت ها:
1. نساء (4) آیه 36.
2. همان ، آیه 129.
3. امام سجاد، صحیفه سجادیه، قم، انتشارات اسلامی، 1404 ق، ص 129. (دعای 23 برای پدر و مادر ).