پرسش:
مذاکرات ایران و آمریکا در دوره شهید رئیسی و آقای پزشکیان دربارۀ چه موضوعاتی بوده است و چه نتایجی تاکنون به دنبال داشته است؟
پاسخ:
از سال 1359 که رابطۀ آمریکا و ایران قطع شد، مذاکرات ایران و آمریکا همواره مورد توجه مردم ایران و کارشناسان داخلی و بین‌المللی بوده است. با توجه به اینکه این مذاکرات، همواره در طول تاریخ قطع روابط آمریکا و ایران، مخالفان و موافقانی داشته است، بررسی نتایج حاصل از این مذاکرات اهمیت بسزایی دارد. پرسش این است که این مذاکرات در دوران دولت شهید رئیسی و ریاست‌جمهوری آقای پزشکیان دربارۀ چه موضوعاتی بود و چه نتایجی برای ملت ایران به دنبال داشت؟
پس از تسخیر سفارت آمریکا از سوی دانشجویان پیرو خط امام در 13 آبان سال 1358، روابط آمریکا و ایران وارد مرحلۀ تنش شد. در 18 فروردین سال 1359، پس از موافقت امام خمینی (رحمة الله علیه) با ماندن گروگان‌ها در اختیار دانشجویان، با تصمیم کارتر ـ رئیس‌جمهور آمریکا ـ رابطه ایران و آمریکا قطع شد و کارتر دستور داد ظرف 24 ساعت دیپلمات‌های ایران خاک آمریکا را ترک کنند. البته کارتر به دنبال تسخیر سفارت در آبان 1358 دستور اخراج دیپلمات‌های ایرانی را از آمریکا صادر کرده بود و تنها 35 دیپلمات ایرانی در آمریکا باقی مانده بودند (1). هم‌زمان با قطع روابط دیپلماتیک، کارتر صادرات به ایران به‌جز در حوزۀ دارو و مواد غذایی را نیز به‌سرعت قطع کرد؛ هرچند به گفته خود کارتر، صادرات همین دو مورد نیز در ماه‌های اخیر به کمترین میزان رسیده و ناچیز بوده است (2). پس از ورود روابط آمریکا با ایران به مرحله جدید، مسئلۀ مذاکره میان آمریکا و ایران به بهانه‌های مختلف مورد توجه قرار گرفته است و نیز این مذاکرات همواره مخالفان و موافقانی داشته است. برای رسیدن به قضاوتی روشن درباره این مذاکرات، بررسی تاریخچه و نتایج حاصل از آنها برای ملت ایران مفید است. مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا به دلیل مواضع خصمانه آمریکا در این سال‌ها بسیار کم رخ داده است و در مذاکرات مستقیم دو کشور، مسئله هستهای، مسائل منطقه‌ای و آزادی زندانیان موضوعات اصلی مذاکرات بوده است. ازآنجاکه این پرسش، مذاکرات در دوران شهید رئیسی و دکتر پزشکیان را مدنظر قرار داده است، تاریخچه مذاکرات میان ایران و آمریکا در دو دولت پیش‌گفته به شرح زیر است:
1. مذاکرات ایران و آمریکا در دوره شهید رئیسی
ازآنجاکه مفاد برجام، شرایط را برای ایران به گونه‌ای رقم زده بود که امکان خروج از آن برای ایران وجود نداشت؛ همچنین مکانیسم ماشه همچون چماقی بالای سر ایران قرار داده شده بود، دولت شهید رئیسی چاره را در تلاش برای احیای برجام به منظور زنده‌کردن حقوق ملت ایران بر اساس آنچه در برجام پذیرفته شده بود، دانست؛ از‌این‌رو مذاکرات برای احیای برجام در دوران شهید رئیسی نیز ادامه یافت و دکتر باقری کنی مأمور پیشبرد این مذاکرات بود. این مذاکرات با اینکه به طور مستقیم انجام نمی‌گرفت، در دولت شهید رئیسی تداوم یافت. به گفتۀ مخبر ـ معاون اول شهید رئیسی ـ دو بار این مذاکرات در شهریور سال 1401 تا مرز توافق پیش رفت؛ اما رژیم صهیونیستی مانع تحقق آن شد (3). با وجود اینکه این مذاکرات در دوران شهید رئیسی به نتیجه نرسید، دولت وی همچنان مذاکرات با آمریکا در موضوعاتی غیر از برجام را پی گرفت. ایران در سپتامبر 2023، با واسطه‌گری قطر موفق به آزاد‌سازی شش میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شدۀ ایران در ازای آزادی پنج زندانی دوتابعیتی ایرانی ـ آمریکایی شد. در این توافق ذکر شده بود زمانی که تمام پول‌های بلوکه‌شده آزاد شوند، ایران زندانیان را آزاد خواهد کرد. سیامک نمازی، مراد طاهباز، عماد شرقی و دو آمریکایی دیگر در جریان این تبادل، آزاد شدند و ابتدا به قطر و پس از آن به آمریکا انتقال یافتند.
2. مذاکره ایران و آمریکا در دورۀ دکتر پزشکیان
پس از شهادت آیت‌الله رئیسی، مذاکره با آمریکا در دولت پزشکیان که یکی از شعارهایش گفتگو برای حل مسائل ایران با جهان به‌ویژه مسئله هستهای و برجام بود، پیگیری شد. این مذاکرات تا کنون طی پنج مرحله دیدار غیرمستقیم مذاکره‌کنندگان ایرانی با طرف آمریکایی با وساطت طرف عمانی انجام شده است که به دلیل رفتارها و سخنان متناقض مذاکره‌کنندگان و البته شخص رئیس‌جمهور آمریکا تا کنون به نتیجۀ خاصی نرسیده است. همچنین حمله رژیم صهیونی به ایران با حمایت آمریکا و کشورهای غربی که انصراف ایران از دور جدید مذاکرات را موجب شد، سرنوشت این دوره از مذاکرات را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. این روزها که دو هفته از حملۀ رژیم صهیونیستی به ایران می‌گذرد، کشورهای آلمان، فرانسه و انگلیس درخواست ملاقات با وزیر امور خارجۀ ایران را داشتند که بر اساس برخی اخبار منتشرشده، زیاده‌خواهی‌های آمریکا از سوی آنان تکرار شده است (4). بنابراین همچنان سرنوشت این مذاکرات روشن نیست و باید منتظر تحولات آینده ماند؛ چراکه تحولات آینده می‌تواند بر کیفیت مذاکرات برجامی آمریکا با ایران اثرگذار باشد.
نتیجه:
تاریخچۀ مذاکرات ایران و آمریکا در دوران شهید رئیسی و دولت دکتر پزشکیان تا کنون، سرنوشتی شبیه دیگر مذاکرات درباره موضوع هستهای ایران داشته است. این مذاکرات همواره با زیاده‌خواهی‌های آمریکا و دیگر کشورهای غربی بوده است؛ از‌این‌رو تا کنون نتیجۀ مطلوبی که تأمین‌کننده منافع مردم ایران باشد و حل مسئله هستهای ایران را برای همیشه به دنبال داشته باشد، تحقق نیافته است.
پی‌نوشت‌ها:
1. «روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا به طور کامل قطع شد»؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد خبر: 10157:
گفتنی است برخی منابع، تاریخ قطع روابط آمریکا با ایران را 19 و برخی 20 فروردین اعلام کرده‌اند؛ اما بر اساس سند ارائه‌شدۀ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ صحیح قطع روابط، 18 فروردین سال 1359 است.
2. «روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا به طور کامل قطع شد»؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد خبر: 10157:
3. ر.ک: «روایت مخبر از مذاکرات در دولت شهید رئیسی»؛ خبرگزاری دانشجو، کد خبر: ۱۲۴۷۶۴۸:
4. ر.ک: «بیانیۀ مشترک سه کشور اروپایی پس از پایان نشست ژنو»؛ اکو ایران، کد خبر: 94822:
