پاسخ ارائه شده به سؤالِ یک پرسشگر با مشخصات خاص است. در صورتی که سؤال یا ابهامی برای شما ایجاد شده از طریق درگاه های پاسخگویی پیگیری فرمائید.
آيه مورد نظر به شرح زير است:

«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»؛ (1) بعضي از مردم جان خود را براي خشنودي خدا مي‏فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».

در مورد شأن نزول اين آيه چندين نظر وجود دارد.

بسياري از مفسران عامه گفته اند اين آيه در شأن هر كسي است كه در جهاد يا اقدام براي رضاي خدا شركت كند و جان خود را در اين راه عرضه كند. (2)

البته ما هم قبوال داريم كه آيه هاي قرآن اگر هم شأن نزول داشته باشد، شأن نزول، آيه را خاص نمي كند. پس اين كه اين مفسران آيه را در مورد هر كسي بدانند كه در راه خدا جانفشاني مي كند، منكر شأن نزول داشتن نيست.

گروه ديگري اين آيه را در شأن صهيب رومي و بعض ديگر دانسته اند كه با دادن مال، جان خود را از قريش خريدند و به مدينه هجرت كردند. (3)

اين نظر هم حداقل از آن جهت درست نيست كه در آن "شراء" به معناي خريدن است؛ يعني كسي كه جان خود را به قيمت اموالش مي خرد؛ در حالي كه ظهور آيه اين است كه منظور از "شراء" در اين جا فروختن است؛ يعني جان خود را به قيمت رضاي خدا مي فروشد و جان را مي دهد تا رضاي خدا را به دست آورد. 

همه عالمان شيعه و بسياري از عالمان اهل سنت، شأن نزول آيه را جانفشاني امام علي (ع) در ليلة المبيت و شب هجرت پيامبر دانسته اند كه حضرت جان خود را در معرض هلاك قرار داد تا رضاي خدا را به دست آورد. (4)

اين نظر كه روايات معتبري بر آن وجود دارد، معتبرترين نظر بوده و با قرائن آيه هم سازگار است؛ ولي متأسفانه بغض با امام علي، نه تنها افراد را به كتمان اين حقيقت واداشته، بلكه بالاتر از آن خواسته اند با زبان بي زباني اين آيه را در شأن قاتل امام علي بشمارند.

ابن قتيبه در كتاب "السياسة" مي نويسد: ابن ملجم وقتي براي كشتن امام علي قبل از اذان صبح وارد مسجد شد، مكرر عبارت "و من الناس من يشري نفسه ابتغاء مرضاة الله" را تلاوت مي كرد؛ به گونه اي كه امام علي گمان كرد بقيه آيه را فراموش كرده است. از اين رو، بقيه آيه را به ياد او آورد. (5)

و ابن ابي الحديد مي نويسد كه معاويه از سمرة ابن جندب خواست تا با جعل حديث اين آيه را در شأن ابن ملجم، و آيه "ومن الناس من يعجبك قوله في الحياة الدنيا ويشهد الله علي ما في قلبه وهو الد الخصام" را در شأن امام علي معرفي كند و سمرة با گرفتن چهارصد هزار درهم، اين خدمت را براي او انجام داد. (6)

 

پي نوشت ها:

1. بقره (2)، آيه 207.

2. ابو حيان اندلسي، البحر المحيط في التفسير، ج ‏2، ص 334، بيروت، دار الفكر، 1420 ق. 

3. واحدي، اسباب النزول، ص 67، اول، بيروت، دار الكتب العلميه، 1412 ق.

4. حاكم حسكاني، شواهد التنزيل، ج 1، ص 123 به بعد، وزارت ارشاد، اول، تهران، 1411 ق.  

5. مارديني، الجوهر النقي، ج 8 ، ص 59.

6. ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 73، قم، اسماعيليان.