پاسخ ارائه شده به سؤالِ یک پرسشگر با مشخصات خاص است. در صورتی که سؤال یا ابهامی برای شما ایجاد شده از طریق درگاه های پاسخگویی پیگیری فرمائید.

از همان ابتداي نزول قرآن مخالفان در صدد بودند قرآن را غير آسماني و ساخته ذهن پيامبر يا ديگران جلوه دهند. از آنجا كه خود قرآن خود را آسماني معرفي كرده و نبود تنافي و اختلاف در آيات را يكي از نشانه هاي آسماني بودن شمرده بود:

أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فيهِ اخْتِلافاً كَثيراً (1)

آيا در قرآن نمي ‏انديشند؟ هر گاه از سوي ديگري جز خدا مي‏بود در آن اختلافي بسيار مي‏يافتند.

مخالفان سعي داشتند كه در آيات قرآن تنافي و تناقض بيابند و با نشان دادن آن ثابت كنند كه قرآن آسماني نيست از اين رو با ديدن يك تناقض ابتدايي بدون اين كه در معناي آن دقت كنند، فوري آن را در بوق و كرنا مي كردند.

امام علي(ع) اولين كسي بود كه اجازه داد مخالفان قرآن تناقض بين آيات را مطرح كنند و ايشان از آن جواب هاي محكم و قانع كننده داد. (2)

و عالماني هم آيات به ظاهر متناقض را جمع كرده و جواب داده اند و تأليفاتي با عنوان"مناقضات القرآن" ارائه داده اند. (3) و در تفاسير هم اين آيات مطرح شده و جواب داده اند.

چون شما آيات زيادي را مطرح كرده ايد، ما به سه مورد جواب مي دهيم و بقيه موارد را به ارتباط هاي بعد وامي گذاريم.

1. خلقت آسمانها و زمين در 6 روز يا 8 روز ؟

مدت آفرينش آسمان ها و زمين ( يا آسمان ها و زمين و آنچه بين آن دو است يعني مجموعه خلقت) شش روز است. در آياتي كه ذکر کردين، به صراحت آمده است. در چهار آيه تصريح دارد كه آسمان ها و زمين را در شش روز آفريديم و در سه آيه ديگر تصريح دارد كه آسمان ها و زمين و آنچه بين آن دو است، در شش روز آفريده شده است.

اين تفاوت كه در اين دو سري ديده مي شود مربوط به اجمال و تفصيل است. در بعضي به اجمال گفته شده" آسمان ها و زمين" يعني مجموع خلقت مادي و در بعض ديگر از مجموع خلقت مادي با تفصيل بيشتر ياد كرده و مي فرمايد: " آسمان ها و زمين و آنچه بين آن دو" است.  

بنا بر اين بيان آيات سه آيه دوم ( آسمان ها و زمين و آنچه بين آن دو است) تفصيل  بيان چهار آيه اول است كه مقداري اجمال و كلي گويي داشت. اين هفت آيه در اين كه جهان خلقت در شش روز آفريده شده، صراحت دارد و بحثي در آن نيست.

در آيه 9-12فصلت جريان خلقت با تفصيل بيشتري بيان شده:

زمين را در دو روز خلق كرديم ... و لنگرها(كوه ها)را در آن قرار داديم. روزي ها را در چهار روز تقدير كرديم ... آسمان هاي هفتگانه را در دو روز آفريديم.

بعضي گمان كرده اند در آيات فصلت مجموع زمان خلقت 8 روز است، در حالي كه صحيح نيست، زيرا در اينجا دو احتمال وجود دارد:

ممكن است آن جا كه مي‏گويد" اربعه ايام" (چهار روز)، منظور تتمه چهار روز است، به اين ترتيب كه در دو روز اول از چهار روز، زمين آفريده شد. در دو روز بعد ساير خصوصيات زمين(تقدير اقوات و جعل رواسي و...) انجام گرفت. خلقت آسمان ها نيز در دو روز كه مجموعا شش روز (شش دوران) مي‏شود.

نظير اين تعبير در زبان عرب و تعبيرات فارسي نيز وجود دارد كه  گفته مي‏شود: از اين جا تا مكه ده روز طول مي‏كشد و تا مدينه پانزده روز، يعني پنج روز فاصله مكه و مدينه است و ده روز فاصله اين جا تا مكه.(4)يعني پنج روز مكه دوباره در مدينه تكرار شده است.

 از آن جا كه آيات قرآن يكديگر را تفسير مي‏كنند و قرينه يكديگر مي‏شوند، تفسير بالا  قابل قبول است، چون تصريح آيات ديگر بر اين كه خلقت آسمان ها و زمين در شش روز بوده، قرينه مي شود كه منظور از چهار روز در اين جا، تتمه چهار روزي است كه دو روزش صرف خلقت زمين شده است، نه اين كه چهار روز غير از دو روز اول باشد. (5)

ممكن است اربعه ايام (چهار روز) مربوط به خلقت زمين و آسمان نباشد، بلكه اشاره به فصول چهارگانه سال باشد، كه مبدء پيدايش ارزاق و پرورش مواد غذايي انسان ها و حيوانات است.(6) از اين رو از واژه خلق استفاده نشده، بلكه كلمه قدر بكار برده شده است.

بنا بر اين زمين در دو روز خلق شده و در دو روز براي سكونت آماده گرديده، دو روز هم صرف خلقت آسمان ها شده، مجموع مي شود شش روزي كه در آيات ديگر بدان تصريح شده است.

بعد زمين با تقدير و قرار دادن چهار فصل براي زندگي آماده گرديده است.

پي نوشت ها:

1. نساء(4) آيه 82.

2. ابن شهر آشوب، مناقب، نجف اشرف، مكتبه الحيدريه، 1386ق، ج1، ص324.

3. عمر كحاله، معجم المؤلفين، بيروت، مكتبه المثني، ج13، ص259.

4. طبق اين تفسير آيه تقديري دارد، به اين صورت: قدر فيها اقواتها في تتمه اربعه ايام و يا به تعبيري كه در تفسير كشاف آمده: كل ذلك في اربعه ايام‏.

5. حديثي نيز به اين مضمون در تفسير علي بن ابراهيم آمده است‏.

6. طباطبايي، الميزان، ترجمه موسوي همداني، پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1374 ش، ج10، ص224.