فهرست هر كتابي بر اساس آنچه در كتاب موجود است ، تنظيم مي شود. شايد سؤال شما اين باشد كه چرا قرآن بر اساس ترتيب نزول تدوين و جمع آوري و تنظيم نشده است.
ترتيب آيات در سوره ها غالبا همان ترتيب نزول است، جز تعداد محدودي آيه كه وقتي نازل شدند، رسول خدا دستور داد آن ها را در فلان جايگاه قرار دهيد.(1) از اين رو قريب به اتفاق عالمان شيعه و سني ترتيب همه آيات را طبق دستور رسول الله مي دانند. فقط بعضي از عالمان شيعه ترتيب بعضي از آيات ( تعداد بسيار محدودي) را مطابق اجتهاد صحابه مي شمارند.(2)
در مورد ترتيب سوره ها هم غالب عالمان بر اين نظرند كه اين ترتيب هم طبق دستور شخص پيامبر است (3).
قرآن به صورت مكتوب نازل نشده، بلكه آيات بر قلب پيامبر نازل شده ؛رسول خدا آن ها را بر مردم تلاوت كرده، جايگاه آيات و سوره ها را شخصا معين نموده، به همين اعتبار در خود قرآن و در كلام پيامبر از آن به عنوان "كتاب" ياد شده و سوره حمد "فاتحه الكتاب" خوانده شده است.
بنابر اين قرآن در زمان خود پيامبر اين شكل كلي را يافت. البته اين نظم و نظام در بيانات پيامبر بود، ولي تا آخر عمر پيامبر قرآن به صورت يك كتاب بين دو جلد ارائه نشد، زيرا تا اواخر عمر ايشان باب وحي باز بود . به همين جهت پيامبر به امام علي(ع) دستور داد قرآن را طبق دستورات ايشان تنظيم كند. با شرح و تفسير و بيان، ارائه نمايد كه حاصل زحمات امام قبول نشد. مدت كمي بعد، افرادي براي انجام اين كار تعيين شدند . قرآن را طبق دستور ها و رهنمود هاي پيامبر تنظيم و ارائه كردند . زمان عثمان، همين قرآن در چند نسخه تكثير شد . مصحف هاي شخصي جمع آوري و معدوم شد تا اختلاف حاصل نشود.
پس نظم موجود بنا به نظر اكثر عالمان همان نظمي است كه رسول خدا به اذن خدا تعيين كرده و نمي دانيم چرا اين نظم بر نظم نزول ترجيح داده شده است. در اين مسائل تابع امر خدا و رسول هستيم و به دليل امر خدا و رسول آگاهي نداريم.
پي نوشت ها:
1جلالي نائيني، تاريخ جمع قرآن كريم،چ اول، تهران، نشر نقره ، 1365 ش، ص124؛ سيد محمد باقر حجتي ،پژوهشي در تاريخ قرآن ،چ دوازدهم ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، 1377 ش، ص66.
2. حجتي ، همان، ص69 .
3. همان، ص87. و آيت الله حسن زاده آملي- ترجمه محمدي شاهرودي ،قرآن هرگز تحريف نشده، قم انتشارات قيام ،ص 47
