سلام.
سوال من در مورد انفاق ميباشد،با توجه به اين حديث:
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمایند: صدقه دادن (به غیر بستگان و ارحام) قبول نمی شود در حالی که ارحام انسان نیازمند باشند.
بحار الانوار، ج۹۳، ص ۱۴۷.
و با توجه به:
انفاق پنج گونه است:
انفاق واجب: مانند زكات، خمس، كفّارات، فديه و نفقه زندگى كه بر عهده مرد است.
انفاق مستحب: مانند كمك به مستمندان، يتيمان و هديه به دوستان.
انفاق حرام: مانند انفاق با مال غصبى يا در راه گناه.
انفاق مكروه: مانند انفاق به ديگران با وجود مستحق در خويشاوندان.
انفاق مباح: مانند انفاق به ديگران براى توسعه زندگى. زيرا انفاق براى رفع فقر، واجب يا مستحب است.
(تفسير نور، ج1، ص 336)
اگر نيازمندي در بين خويشاوندان باشد انفاق به ديگران جايز نيست پس چرا حضرت فاطمه (س) در چنين مواردي به ديگران انفاق ميكردند؟
روزى عربى مستمند كه از گرسنگى در رنج بود به خدمت پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله رسيده، از درد گرسنگى به آن سرور شكوه كرد، حضرت نيز پيكى را به سراغ زنان خويش فرستاده، از آنان درخواست طعام كرد، ولى همگى گفتند: ما جز آب چيزى براى خوردن نداريم. رسول خدا طبق معمول از ديگر مسلمانان كمك خواست، كه آن مرد گرسنه را مهمان خود كنند، باز طبق معمول على عليهالسلام اظهار آمادگى كرد و عرب را به خانه آورد و از فاطمه عليهاالسلام در اين باره كمك خواست. زهرا گفت:
ما طعامى- جز به اندازهى خوراك يك بچه- نداريم، ولى آن را به مهمان خود مىدهيم و خود در گرسنگى بسر مىبريم.
فاطمه عليهاالسلام با توافق اميرالمؤمنين، بچهها را بدون طعام- به هر طريقى بود- خوابانيد و خود نيز گرسنه ماند و على عليهالسلام چراغ را- به بهانه معيوب بودن- روشن نكرد و در تاريكى شب از مهمان پذيرايى نمود و او را سير كرد و به مهمان چنين وانمود كرد كه او نيز طعام مىخورد، تا مهمان متأثر نگردد.
شب به پايان رسيد و صبح در مسجد حاضر شدند و با پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله ديدار نمودند. رسول خدا از ديدن على عليهالسلام گريه كرد و گفت:
ديشب ملائكه خدا از مهماننوازى شما تعجب كردند و آيه نهم سورهى حشر:
«و يؤثرون على انفسهم و لو كان بهم خصاصة»
را در حق شما نازل كردند.
(بحارالانوار، ج 41، ص 28 و ص 34، و ج 36، ص 59.)
----------------------------
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در باره انفاق و صدقات به طور كلي دو مسئله قابل طرح است، مسئله اول موضوع صدقه و انفاق است به اين معنا كه صاحب صدقه و انفاق اين قدرت را دارد كه علاوه بر تامين خود، خانواده و ارحامش از نظر پشتيباني مالي، اگر در جايي شكافي از فقر ديد كه مربوط به ديگر افراد جامعه است اين قدرت را داشته باشد،آن شكاف را با صدقه و انفاق پر كند.
و اما مسئله ديگر اين كه گاهي پيش مي آيد موضوع از حالت انفاق و صدقه كلي خارج شده منحصر به ايثار و گذشت از تنها دارايي يا غذا و خوراكي مي شود كه در دسترس خود و خانواده اش قرار دارد به گونه اي كه آن مقدار تنها مي تواند يك نفر را سير كند، در اين هنگام مي توان با توافق خود و خانواده و فهم اين موضوع كه اين ايثار و از خود گذشتگي چه اندازه مي تواند نزد خداي متعال ارزش معنوي داشته باشد، همه اعضاي خانواده با تصميم و توافق كلي، از حق خود مي گذرند و آن را به ديگري كه به عنوان فقير به درب منزل شان آمده اهدا مي كنند.
در تاريخ بيان شده است كه نيازمندي به درب منزل حضرت فاطمه سلام الله عليها به عنوان ميهمان مراجعه كرد،حضرت با توافق همسرش مولاي متقيان سلام الله عليهما همه آن چيزي از طعام را كه در اختيار داشتند و به اندازه خوراك يك بچه بود، به ميهمان نيازمند شان دادند و خود و فرزندانش گرسنه سر بر بالين گذاشته به خواب رفتند(1) كه با توضيح مسئله، جايي براي اشكال وجود ندارد، زيرا اقدام اهل بيت سلام الله عليهم اجمعين ايثار و از خود گذشتگي بوده است و البته نمي توان اشكال گرفت به اين كه فرزندان حضرت امام علي و حضرت فاطمه سلام الله عليهما درآن هنگام كودك بوده متوجه اين ايثار نمي شدند تا نتيجه بگيريم اقدام مادرشان درست نبوده است، زيرا كه سن كم اولياي الهي،از منزلت والاي ايشان نمي كاهد و مانع فهم بالاي ايشان نمي شود و آنان را نمي توان با فرزندان افراد عادي قياس كرد.
و اما در باره روايت رسول خدا(ص) كه در چگونگي نحوه صحيح مصرف صدقات و انفاق فرمود:
" ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ أُمَّكَ وَ أَبَاكَ وَ أُخْتَكَ وَ أَخَاكَ ثُمَّ أَدْنَاكَ فَأَدْنَاكَ وَ قَالَ لَا صَدَقَةَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ "(2)
اين روايت نياز به توضيح دارد كه اول صدقه را از مادرت و سپس پدرت و خواهر و برادرت و بعد به طور سلسله وار از نزديكان نزديك تا دور ترين فاميل شروع كن! يعني آن ها اولويت دارند و مصرف صدقه براي كساني كه خود فاميل نسبي و بستگان محتاج دارند، قبول نيست. يعني اگر در حالي كه فاميل نيازمند داشته باشند و به جاي كمك به ايشان، به ديگران صدقه بدهند، اين صدقه قبول نخواهد شد، "عدم قبولي" به معناي عدم قبولي به طور كلي نزد خدا نيست كه به هيچ عنوان ارزش نداشته باشد، بلكه اين عدم قبولي به معناي نفي كمال است يعني چنين صدقه اي جاي آن صدقه كه داراي شان و منزلت است و در مقابلش پاداش فراواني وعده داده شده است، را نخواهد گرفت، و ثواب صدقه كامل را دريافت نخواهد كرد. مانند روايتي كه مي فرمايد:«لا صلاه لجار المسجد الا في المسجد » كه فرموده اند همسايه مسجد اگر نمازش را در مسجد نخواند ثواب كامل ندارد.
پي نوشت:
1. ر ك، مجلسي محمد باقر، بحارالأنوار،لبنان، بيروت، انتشارات الوفاء، سال 1404 ه ق، ج 36، ص 59 و ج 41، ص 28 و34.
2. همان، ج 93، ص 147.
موفق باشید.
