اخلاق حسنه و رفتار پر جاذبه پيامبر بزرگوار اسلام صلوات الله عليه به عنوان پيش نياز درس توحيد و ابلاغ رسالت الهي، موجب شد دين مقدس اسلام كه يكي از محورهاي اساسي آن، تبليغ اخلاق نيكو است، پايدار و مستدام به هدف اصلي اش كه رهايي انسان از بند كفر و شرك و حضور در محضر الهي است، دست يابد.
خداي متعال در ضمن آياتي چند از قرآن مجيد، پيامبرش را هم تشويق به رفتار نيك در تبليغ دين و هم تمجيد به داشتن اخلاق حسنه در جذب دل هاي مردم كرده است.
خداي متعال فرمود:
"وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ"(1)
اگر تندخو و پرخاشگر و سخت دل بودي( كه چنين نيستي و نبايد باشي، چون پيامبر رحمت و موعود و رحمتي) اين مردم سركش و نابسامان و خشن خود به خود از جذب به تو و پيرامونت جدا و پراكنده ميشدند.
در اين آيه شريفه نوعي تمجيد و تعريف خداي متعال نسبت به پيامبرش وجود دارد كه اگر اخلاقي نيكو نداشتي، كسي گرد شمع وجودت جمع نمي شد.
خداي متعال در آيه ديگري، پيامبرش چنين خطاب مي كند "وَ إِنَّكَ لَعَلي خُلُقٍ عَظيمٍ"(2) يعني: و تو اخلاق عظيم و برجسته اي داري.
مفسرين نوشته اند:
اين آيه در توصيف ديگري از پيامبر صلّي اللّه عليه و آله ميگويد: "و تو اخلاق عظيم و برجستهاي داري" اخلاقي كه عقل در آن حيران است لطف و محبتي بينظير صفا و صميميتي بيمانند، صبر و استقامت و تحمل و حوصلهاي توصيف ناپذير.
اگر مردم را به بندگي خدا دعوت ميكني تو خود بيش از همه عبادت مينمايي، و اگر از كار بد باز ميداري تو قبل از همه خودداري ميكني آزارت ميكنند و تو اندرز ميدهي، ناسزايت ميگويند و براي آنها دعا ميكني، بر بدنت سنگ ميزنند و خاكستر داغ بر سرت ميريزند و تو براي هدايت آنها دست به درگاه خدا بر ميداري!(3)
اين ها همه نشانه هايي است آشكار از داشتن خلق عظيم كه فقط ظرف وجودي پيامبر لياقت داشتن آن را داشت.
در اي دو آيه اي كه گذشت خداي متعال پيامبرش را تمجيد مي كند و او را به نحو احسن مي ستايد.
و اما در آياتي ديگر، خداي متعال پيامبرش را تشويق مي كند كه بال هاي رحمت و عطوفت خود را بر سر مومنين بگستران تا زير سايه اين بال ها از محبت و لطفت بهره مند شوند. البته چنين تعبيري را قرآن در حيطه وظايف فرزندان در احسان به پدر و مادر نيز ابلاغ كرده است.
خداي متعال فرمود:
" وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ"؛(4) نوشته اند: اين جمله كنايه است از تواضع و نرم خويي و بدين جهت تواضع را" خفض جناح" ناميدهاند كه مرغ وقتي ميخواهد جوجههايش را در آغوش بگيرد پر و بال خود را باز ميكند و بر سر جوجهها ميگستراند، و خود را تسليم آنها ميكند.(5)
و باز در آيه اي ديگر، حضرت مامور به گذشت و عفو و نرم خويي مي شود.
"خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ "؛(6) يعني با آنها مدارا كن و عذرشان را بپذير و به نيكي ها دعوت نما و از جاهلان روي بگردان. در حديث است كه حضرت فرمود: "انّي بعثت لاتمّم مكارم الاخلاق" يعني همانا برانگيخته شدم تا كرامت هاي اخلاقي را به كمال برسانم. از آن حضرت نيز روايت شده كه محبوب ترين شما در پيشگاه خدا خوش خوترين شما است. كه با مردم انس گرفته و مأنوس ميشوند و دشمنترين شما در نزد خدا كسانياند كه در ميان مردم رفت و آمد دارند و در بين برادران سخن چيني و ايجاد تفرقه ميكنند و ميكوشند تا براي مردم پاكدامن لغزش هايي بيابند.(7)
پي نوشت ها:
1. آل عمران، آيه 159.
2. قلم، آيه 4.
3. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1374ش، ج24، ص 372.
4. حجر آيه 88.
5. طباطبايي، محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني محمد باقر، قم، انتشارات جامعه مدرسين سال 1374 ش، ج12، ص 285.
6. اعراف، آيه 199.
7. طبرسي، فضل بن حسن، تفسير جوامع الجامع، مترجمان، مشهد، انتشارات بنياد پژوهش هاي آستان قدس رضوي، سال 1377 ش، ج6، ص 389.
