براي تبيين اين موضوع طرح دو مقدمه ضروري مي باشد:
1. اينكه نماز عرفانی و با توجه، در خلوت بهتر از جماعت حاصل مي شود.
2. اهمیت و فواید نماز جماعت.
بخش اول: نماز با جماعت منافاتي با عرفاني بودن آن ندارد چون:
اولاً: عواملی که باعث حضور قلب در نماز می‌شوند، به صورت فهرست‌وار عبارت‌اند از: شناخت نماز و اهمیت دادن به آن، توجه به مفاهيمي كه در نماز نهفته است، رعایت مقدمات نماز از اذان و اقامه، رعایت مستحبات در حین نماز توجه به معانی اذکار نماز و استفاده از مکان‌های مقدس مانند مساجد و مشاهد مشرفه که با اندکی دقت متوجه می‌شویم، انسان می‌تواند همه این موارد را در نماز جماعت نیز مراعات کند و داشته باشد.
ثانیاً: حضور در نماز جماعت، از جهاتی به معنویت و حضور قلب در نماز بهتر کمک می‌کند؛ چند نمونه: الف) برای اهل مناجات، نماز جماعت که مواظبت بر اعداد رکعات را به دیگری (امام جماعت) محول می‌کند و دل را یکسره متوجه خدا می‌کند، بهتر است. از طرفی، تحصیل حضور قلب در نماز جماعت بیشتر است؛ چون ممکن است در نماز فرادا، توجه به خود و غرور به عبادت خود و این که منم که عبادت می‌کنم، مانع حضور قلب شود؛ در حالی که در نماز جماعت، من وجود ندارد و همه ما می‌شوند. و این که همه افراد غنی و فقیر، قدرتمند و ضعیف، با هم به عبادت می‌پردازند، عظمت خدا را در دل زیاد می‌کند؛ که این چه خدایی است که همه در برابر او متواضع و خاشع‌اند. از این رو، خشوع و حضور قلب انسان بیشتر می‌شود.
در نتیجه، نماز جماعت، نه تنها منافاتی با حضور قلب و عبودیت و عرفان ندارد، بلکه زمینه‌های تحصیل حضور
قلب در نماز جماعت بیشتر است.
بخش دوم: برخی از فواید و اسرار نماز جماعت که باعث می‌شود بیشتر به لزوم اخلاقی آن پی ببریم:
1. ثواب نماز جماعت: اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نمازشان ثواب 150 نماز دارد. اگر دو نفر اقتدا کنند، هر رکعتی، ثواب 600 نماز دارد و هر چه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر است؛ تا به ده نفر برسند. وقتی عده آنها از ده نفر گذشت، اگر تمام آسمان‌ها کاغذ و تمام دریاها مرکب و تمام درختان قلم و جن و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمی‌توانند ثواب یک رکعت از آن را بنویسند. (1) و پیامبر ـ صلی الله علیه وآله ـ فرمود: «صلاة الرجل فی جماعة خیر من صلاته فی بیته أربعین سنة، قیل یا رسول الله صلاة یوم؟ فقال صلاة واحدة. ثم قال رسول الله(ص): إذا كان العبد خلف الإمام، كتب الله له مائة ألف ألف و عشرین درجة؛ (2) نماز جماعت خواندن یک مرد، از چهل سال نماز خواندن در خانه‌اش بهتر است. سؤال شد: ای رسول خدا، نماز یک روز؟ فرمود: یک نماز جماعت (نه یک روز). سپس فرمود: وقتی بنده خدا پشت سر امام جماعت می‌باشد، برای او نزد خداوند بيش از صد میلیون و بیست درجه خواهد بود.»
2. فلسفه تشریع نماز جماعت: نزد امام صادق ـ علیه السلام ـ از فلسفه نماز جماعت سؤال شد، حضرت فرمودند: «به‌تحقیق، نماز جماعت قرار داده شد، تا نمازخوان، از کسی که نماز نمی‌خواند، شناخته شود و کسی که مواظبت بر اوقات نماز (اول وقت) دارد، از کسی که نماز اول وقت را ضایع می‌کند، معلوم شود. اگر این جداسازی به وسیله نماز جماعت نبود، ممکن نبود انسان، شهادت به صلاحیت فردی دهد؛ چون کسی که نماز را به جماعت نمی‌خواند، در واقع، نمازی بین مسلمانان ندارد؛ چون رسول خدا (ص)فرمود: "لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ یصَلِّ فِی الْمَسْجِدِ مَعَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا مِنْ عِلَّةٍ؛ برای کسی که نمازش را با جماعت مسلمانان در مسجد نمی‌خواند، نمازی نیست؛ مگر این که مریض باشد".» (3)
پس بعد از ثواب نماز جماعت، هدف از آن، شناخت افراد است. باید در جامعه انسان‌های مؤمن و معتقد شناخته شوند تا در معاملات، امر ازدواج، رفت وآمدها، ارتباط اجتماعی خود و... آنها را در اولویت قرار دهیم؛ البته با چشم‌پوشی از افراد منافق که نفاق‌شان را نمی‌توانند همواره ادامه دهند و بالاخره دستشان رو می‌شود.
3. اهمیت دادن پیامبر: ایشان بسیار به جماعت اهمیت می‌دادند. از امام صادق(ع) منقول است: «فَأَتَاهُ رَجُلٌ أَعْمَى فَقَالَ یا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی ضَرِیرُ الْبَصَرِ وَ رُبَّمَا أَسْمَعُ النِّدَاءَ وَ لَا أَجِدُ مَنْ یقُودُنِی إِلَى الْجَمَاعَةِ وَ الصَّلَاةِ مَعَكَ فَقَالَ لَهُ النَّبِی ص شُدَّ مِنْ مَنْزِلِكَ إِلَى الْمَسْجِدِ حَبْلًا وَ احْضُرِ الْجَمَاعَةَ؛ (4) مردی نابینا خدمت پیامبر رسید و گفت: ای رسول خدا! من نا بینا هستم و بسیاری اوقات برای نماز صدای اذان و ندا را می‌شنوم؛ ولی کسی را نمی‌یابم که مرا به نماز جماعت و نماز خواند همراه تو بیاورد. پیامبر(ص) در جواب او فرمود: از خانه‌ات تا مسجد طنابی بکش و به وسیله آن خود را به جماعت برسان.» این روایت، اهمیت نماز جماعت را می‌رساند.
و در روایتی دیگر پیامبر(ص) فرمود: «سلموا علی الیهود والنصاری ولا تسلموا علی یهود امتی. قیل: یا رسول الله! من یهود امتک؟ قالک الذین یسمعون الاذان والاقامة ولم یحضروا الجماعة؛ (5) بر یهود و نصاری سلام کنید؛ ولی بر یهودی از امت من سلام نکنید. عرض شد: ای رسول خدا! یهودیان امت شما چه کسانی هستند؟ فرمود: کسانی که صدای اذان و اقامه را می‌شنوند، ولی به نماز جماعت حاضر نمی‌شوند.»
4. سایر فواید نماز جماعت:
* وحدت و یکپارچگی مسلمانان و همبستگی آنان و تعطیل کردن کارهای دنیوی و ایجاد رعب و وحشت دشمن، از دیگر فواید نماز جماعت است.
* فایده دیگر نماز جماعت این است که جماعت و اجتماع مسلمانان، کارساز و کارگشا است و در سایه این اجتماع، مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگي و سیاسی حل می‌شود و اين اجتماع است كه اقشار و اصناف مختلف علمي و اجتماعي جامعه را با هم پيوند داده و آنها را به قدرتي كم نظير در تعالي جوامع اسلامي تبديل مي كند.
* اجرای سنت‌های اسلامی مانند سلام، و بیشتر شدن محبت و دوستی‌ها و رفع کدورت‌ها.
* دعاهای دسته جمعی از ديگر فوايد نماز جماعت است. وقتی جمعی با هم دعا می‌کنند، دعای دلشکسته‌ای بین جمع، ممکن است باعث شود، خدا به بقیه افراد نیز لطف کند و دعاهای بقیه مستجاب شود.
* نظارت عالم بر عابد از ديگر فوايد مهم نماز جماعت در مساجد است كه اشراف يك عالم و كارشناس ديني باعث از بين رفتن خرافات، بدعتها و كج فهمي ها در انديشه و عمل ديني جامعه مي شود.
با بیان این دو بخش، معلوم شد که نماز جماعت، نه تنها مانع از عرفان و حضور قلب در نماز نیست؛ بلکه آثار، اهمیت و فواید بسیاری دارد که ضرورت آن را برای ما مشخص می‌کند. همان طور که گفته شد، این ارتباط با خدا در نماز جماعت، چه بسا بهتر اتفاق می‌افتد و ما را به خدا بهتر نزدیک می‌کند. دعا‌ها و برنامه‌های معنوی و فواید اجتماعی نماز جماعت را که اضافه کنیم، می‌بینیم که نماز جماعت چه مقام بالایی دارد و به جهت همین اهمیت است که امام خمینی (ره) و غالب مراجع تقلید در رساله عملیه‌شان آورده‌اند:
حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بی‌اعتنایی، جایز نیست و سزاوار نیست که انسان، بدون عذر، نماز جماعت را ترک کند. (6)
پی‌نوشت‌ها:
1. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت، لبنان، 1404 هجرى قمری، ج 85، ص 14.
2. شعیرى، تاج الدین، جامع الأخبار، انتشارات رضى، قم، 1363 هجرى شمسى، ص 77.
3. شیخ حر عاملى، وسائل الشیعة، مؤسسة آل البیت ـ علیهمالسلاـ، قم، 1409 هجرى قمرى، ج 8، ص 293.
4. همان، ج 8، ص 293.
5. تویسرکانی، محمدنبی، لئالی الاخبار، انتشارات جهان، 1413ه ق، ج 4، ص 204.
6. امام خمینی (ره)، رساله عملیه، مسئله 1400.
