وقت نماز

در قرآن به صراحت و شفاف وقت نماز ها و تعداد نماز ها (که نماز های یومیه پنج تا است) اشاره نشده و تعداد رکعت های هر نماز نيز بيان نشده است. بلکه رسول خدا و امامان با توجه به دلالت های ضمنی آیات، تعداد نمازهای یومیه و وقت آنها را بیان فرموده اند که در زیر ابتدا آیات و بعد اشاره ای به روایات خواهد شد.
در مورد اوقات نماز آیات زیر در قرآن آمده است:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتینَ(1)
نمازها و نماز میانین را پاس دارید و مطیعانه براى خدا قیام کنید.
وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى‏ لِلذَّاکِرین‏(2)
نماز بگزار در آغاز و انجام روز و ساعاتى از شب. زیرا نیکی ها، بدی ها را از میان مى‏برند. این اندرزى است براى اندرز پذیران.
أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلى‏ غَسَقِ اللَّیْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُودا(3)
از هنگام زوال خورشید تا آن گاه که تاریکى شب فرا مى‏رسد، نماز را برپاى دار، نیز نماز صبحگاه را. نماز صبحگاه را همگان حاضر شوند.
لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ (4)
باید بندگان شما و آن ها که هنوز به حد بلوغ نرسیده‏اند، در سه هنگام از شما براى وارد شدن به خانه رخصت طلبند: پیش از نماز صبح و هنگام ظهر که لباس از تن بیرون مى‏کنید و بعد از نماز عشا. این سه وقت، وقت خلوت شماست.
این ها آیاتی است که در آن ها به وقت های نماز اشاره شده، ولی در این که نماز باید در پنج وقت خوانده شود، تصریح ندارد. نماز فجر و نماز شام در آیات به نام ذکر شده و "نماز وسطی" نماز سومی است که نامش آمده گر چه در مورد مصداق آن اختلاف است.
بعض مفسران گفته اند ظاهر تعبیر طرفى النهار (دو طرف روز) این است که نماز صبح و مغرب را بیان مى‏کند، که در دو طرف روز قرار گرفته " زلف" که جمع" زلفه" به معنى نزدیکى است، به قسمت هاى آغاز شب که نزدیک به روز است ،گفته مى‏شود، بنا بر این منطبق بر نماز عشا مى‏گردد.
همین تفسیر در روایات امامان نیز وارد شده که آیه فوق اشاره به سه نماز صبح و مغرب و عشا است.‏(5)
به استنباط دیگر دو طرف نهار به معنى صبح و عصر است، کلمه" زلف" جمع" زلفى" و از نظر معنا و ساختمان لفظى شبیه است به" قرب" که جمع" قربى" است، و این وصفى است که به جاى موصوف خود- نظیر ساعات و امثال آن- نشسته و تقدیرش این است: ساعاتى از شب که نزدیک به روز باشد.
یعنى نماز را در صبح و عصر و در ساعاتى از شب که نزدیک تر به روز باشد، به پاى دار. بنا بر این تفسیر این ساعات با نماز صبح و عصر که در دو طرف روز قرار دارد و نماز مغرب و عشا که وقت شان ساعت هاى اول شب است، تطبیق مى‏کند، هم چنان که بعضى از مفسرین گفته‏اند. یا تنها با نماز صبح و مغرب که هر یک در یک طرف روز قرار دارند و نماز عشا که وقتش اوایل شب است، منطبق مى‏شود ،چنان که دیگران گفته‏اند. بعضى دیگر حرف هاى دیگرى زده‏اند.(6)
روایات هم در بیان دو طرف نهار مختلف است. بعضى به صبح و عصر تعبیر فرموده، بعضى به صبح و مغرب، بعضى به صبح و ظهر و...:
زراره در باره نمازهای روزانه از امام باقر سؤال می کند و امام می فرماید: در شبانه روز پنج نماز واجب است.
- آیا خدا آنها را در کتابش بیان کرده است؟
بله ، خداوند می فرماید : " اقم الصلاه لدلوک الشمس الی غسق اللیل" و دلوک حورشید همان زوال خورشید (مایل شدن از اوج به سوی مغرب یعنی نماز ظهر) است پس بین دلوک شمس تا نیمه شب چهار نماز است که خدا آنها را نام گذاری و تبیین کرده و بعد می فرماید: "و قرآن الفجر ..." و این پنجمین نماز است. در آیه دیگر خداوند فرموده: اقم الصلوه طرفی النهار " که منظور صبح و مغرب است و ادام داده "زلفا من اللیل" که نماز عشاء است و فرموده "حافظوا علی الصلاه و الصلاه الوسطی" که صلاه وسطی نماز ظهر استو اولین نمازی است که رسول خدا خواندند و در وسط روز واقع می شود و وسط دو نمازی است که در روز خوانده می شود یعنی وسط نماز صبح و عصر. (7)
این روایت و روایات دیگر تفسیر آیات و بیان مصادیق است و این نتیجه کلی که با توجه به مجموع آیات پنج نماز واجب شده که وقت آنها اجمالا بیان شده است نمازفجر، ظهر، عصر، مغرب و عشاء.
تا اینجا وقت اجمالی پنج نماز معین شد. اما وقت اختصاصی و وقت فضیلت را باید در دیگر روایات یافت.
در روایات تصریح شده که هر نماز دو وقت دارد" اول وقت که افضل است و آخر وقت که با خواندن نماز در آن تکلیف ادا می شود و فرد نباید بدون عذر نماز را به آخر وقت بیندازد.(8)
در مورد وقت هر نماز در نهج البلاغه آمده:
اَمَّا بَعْدُ فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَفِی‏ءَ الشَّمْسُ [مِثْلَ] مِنْ مَرْبِضِ الْعَنْزِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَیْضَاءُ حَیَّةٌ فِی عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِینَ یُسَارُ فِیهَا فَرْسَخَانِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِینَ یُفْطِرُ الصَّائِمُ وَ یَدْفَعُ الْحَاجُّ إِلَى مِنًى وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعِشَاءَ حِینَ یَتَوَارَى الشَّفَقُ إِلَى ثُلُثِ اللَّیْلِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْغَدَاةَ وَ الرَّجُلُ یَعْرِفُ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ صَلُّوا بِهِمْ صَلَاةَ أَضْعَفِهِمْ وَ لَا تَکُونُوا فَتَّانِین‏ (9)
پس از یاد خدا و درود! نماز ظهر را با مردم تا وقتى بخوانید که آفتاب به طرف مغرب رفته، سایه آن به اندازه دیوار آغل بز گسترده شود،
نماز عصر را با مردم هنگامى بخوانید که (هنوز) خورشید سفید است و جلوه دارد و پاره‏اى از روز مانده که تا غروب مى‏توان دو فرسخ راه را پیمود.
نماز مغرب را با مردم زمانى بخوانید که روزه دار افطار، و حاجى از عرفات به سوى منى کوچ مى‏کند.
نماز عشا را با مردم وقتى بخوانید که شفق پنهان، و یک سوّم از شب بگذرد،
نماز صبح را با مردم هنگامى بخوانید که شخص چهره همراه خویش را بشناسد، و نماز جماعت را در حد ناتوان آنان بگذارید، و فتنه‏گر مباشید.
نامه بالا بیان وقت فضیلت نماز ها است و فرموده نماز ظهر را تا زمانی که سایه به اندازه دیوار آغل بز شود، یعنی حدود دو ساعت بعد از اذان ظهر، به جا آورید.
نماز عصر را تا ساعتی قبل از غروب (که از آن وقت تا غروب آفتاب بتوان دو فرسخ را طی کرد).
اذان مغرب از زمان افطار روزه داریا از زمان حرکت حاجیان به سوی منا بخوانید (که زمان غروب کامل آفتاب است) .
نماز عشا را از زمان از بین رفتن سرخی طرف مغرب تا دو سوم از شب رفته( ساعتی مانده به نیمه شب شرعی).
نماز صبح را زمانی که فرد چهره دوستش را بتواند ببیند و او را بشناسد، بخوانید.
این ها زمان فضیلت است، ولی برای دانستن وقتی که جایز است نماز ها در آن وقت خوانده شود، باید به مجموع روایات مراجعه کرد . آن ها را در مجموع دید، یعنی کاری که مجتهدان انجام می دهند و نتیجه را در رساله ها می نویسند.
نماز ظهر را از اول اذان تا چهار رکعت مانده به غروب می توان خواند ، ولی بهتر است در وقت بالا خوانده شود . هر چه به اول وقت ،یعنی به اذان ظهر نزدیک تر باشد، بهتر است.
نماز عصر را هم از چهار رکعت بعد از اذان ظهر تا غروب آفتاب می توان خواند، ولی در وقت بالا بهتر است.
نماز مغرب را از اذان مغرب تا چهار رکعت مانده به نیمه شب شرعی می توان خواند . در وقت بالا بهتر است . هر چه به اذان نزدیک تر ،بهتر .
نماز عشا را از سه رکعت بعد از اذان مغرب تا نیمه شب شرعی ، ولی در وقت بالا بهتر .
نماز صبح را بعد از طلوع فجر صادق تا طلوع آفتاب . هر چه به طلوع فجر صادق نزدیک تر، بهتر.
اما این که چرا باید نماز عصر را بلافاصله بعد از نماز ظهر بخوانیم ، همان طور که در بالا آمد این باید و واجب نیست. بلکه بهتر آن است که هر نماز در وقت فضیلت خوانده شود ، وقت فضیلت نماز عصر زمانی است که تا غروب آفتاب بتوان دو فرسخ راه رفت (2-3 ساعت مانده به غروب) و وقت فضیلت نماز عشاء گذشتن یک سوم از شب است.( بیش از یک ساعت بعد از مغرب) اما با توجه به روایات می یابیم که رسول خدا به امت اجازه داده نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با هم به جا آورند.
هم شیعه و هم اهل سنت روایاتی نقل کرده اند (10) که دلالت دارد رسول خدا چنین اجازه ای داده است و ما از اجازه رسول خدا استفاده می کنیم و گر نه خواندن نماز در پنج وقت فضیلت ، بهتر است.
خلاصه آن كه نماز ها داراي چند وقت هستند
1. وقت مختص
2. وقت مشترك
3.وقت فضيلت
براي اطلاعات بيشتر مي توانيد به رساله مراجع مراجعه بفرماييد
پی نوشت ها:
1. بقره(2)آیه238.
2. هود(11)آیه114.
3. اسراء(17)آیه78.
4. نور(24)آیه58.
5. تفسیر نمونه، ج‏9، ص 265.
6. ترجمه المیزان، ج‏11، ص 77.
7. کلینی، کافی ، تهران، اسلامیه، 1363 ش، ج 1، ص 271-272.
8. همان، ص 274.
9. محمد عبده، خطب الامام علی (نهج البلاغه )، قم، دار الذخائر ، 1412 ق، ج 3 ، ص 82.
10. ر. ک : شیخ حر عاملی، وسلدل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق ، ج 3 ، ص 159- 162 ؛ بخاری، صحیح، بیروت، دار الفکر ، 1401 ق، ج 1، ص 137 ؛ ترمذی، سنن، بیروت ، دارلفکر ، 1403 ق ، ج 1، ص 121 و ...