خیرات برای اموات

با سلام و تشكر از ارتباط شما با مركز ملي پاسخگويي به سوالات ديني
در ابتدا باید گفت این که فرد باید در طول زندگی خود در فکر تهیه زاد و توشه آخرت باشد و برای زندگی جاودان خود در آن سرا تلاش نماید، شکی در آن نیست؛ این امر بدین معنا نیست که اعمال دیگران هیچ تاثیری در سرنوشت انسان پس از مرگ نداشته باشد، زیرا روابط موجود بین این عالم با عالم آخرت و تاثیر و تاثرات بین اعمال در دنیا و آن دنیا همانند سایر امور در اختیار خداوند و بر اساس اراده و مصلحت و حکمت اوست ؛ دین و تعالیم دینی است که ما را از رمز و راز روابط بین اعمال دنیا و دنیای دیگر آگاه می سازد و کیفیت نتیجه گیری در خصوص اعمال گوناگون را به ما می آموزد.
اگر می دانیم که روزه گرفتن و یا نماز خواندن در دنیا می تواند ثمرات و آثار خوبی در آخرت را برای ما به همراه داشته باشد، بدین خاطر است که خداوند این رابطه را بین اعمال دنیایی و نتایج اخروی آن قرار داده، از طریق اولیای خود، ما را از این حقیقت مطلع ساخته است ؛ به همین نسبت منافاتی ندارد که بین اعمال افراد زنده در دنیا و بهره مندی اموات در آن دنیا رابطه ای باشد. خداوند همین امر را به ما گوشزد کرده.
می توان به این نتیجه رسید که این امر نوعی احسان و ارفاق در حق در گذشتگان است که پس از مرگ هم ناامید از بهره مندی اعمال بازماندگان خود نباشند. زمینه های بهره مندی از خیرات را قبل از مردن فراهم سازند ؛از جلوه های لطف و رحمت خداوند در حق بندگان است که هم خود اموات امید به لطف خداوند را از دست ندهند؛ هم بازماندگان از عذاب شدن رفتگانشان در فشار و رنج روحی نباشند و برای تخفیف فشارهای آن ها دست خود را بسته نبینند.
طبق آموزه‌های وحیانی هر گونه کار خیر و انجام کارهای نیک به نیت اموات، به حال آن ها مفید و اثربخش است. این معنا از روایاتی به دست می آید که کردارهای خیر بازماندگان که به نیت مرده انجام می شود، به انسان می رسد، همچنان که برخی روایات دلالت می کند کارهای خیری که انسان انجام می دهد، تا زمانی که مردم از آن سود ببرند، نفع آن در عالم دیگر به انسان می رسد.
امام صادق(ع) فرمود: وقتی مؤمنی مُرد، شش چیز است که پس از مرگ وی به او می رسد و ثوابش در نامه عمل او ثبت می گردد:
- فرزند صالحی که برای وی طلب آمرزش و استغفار نماید.
- قرآن یا کتابی از او باقی بماند و مورد استفاده دیگران قرار گیرد.
- نهالی بکارد و دیگران از آن نهال بهره مند شوند.
- چاهی حفر کند تا مردم از آب آن چاه در آشامیدن یا زراعت بهره ببرند.
- صدقه جاریه: انجام کارهای خیریّه ای که استفاده از آن تداوم داشته باشد. مثل ساختن مسجد، بیمارستان، راه و جاده، مدرسه و. . .
- سنّت و روش اخلاق پسندیده ای که پس از وی بدان عمل می شود(1).
در هر حال خیرات باز ماندگان وفرزند صالح ومانند آن اثرهای بسیار مفید و راهگشایی هم می تواند داشته باشد. خصوصا اگر در خصوص حق الناس وحقوق واجب الهی باشد. از این رو در آموزه های دینی تاکید شده که برا ی اموات خیرات انجام شود به آنها بسیار آثر بخش ومفید است. که به چند نومنه از آن آموزه ها اشاره می شود :
رسول خدا(ص) فرمود: «حضرت عیسی(ع) از کنار قبری عبور کرد، دید که صاحب قبر را عذاب می کنند، سپس در سال آینده از کنار همان قبر عبور نمود، دید که خبری از عذاب نیست، گفت: بار پروردگارا! سال قبل که از این جا عبور کردم، دیدم صاحب قبر معذّب است و در این سال دیدم عذاب از او برداشته شده، خدا خطاب به عیسی فرمود: ای روح الله! از این مرد فرزندی به مقام بلوغ رسیده، فرزند صالح و نیکو کرداری است، راهی را برای مردم استوار و هموار نمود و یتیمی را مسکن و مأوی داد، پس من به برکت عمل فرزندش از گناه او درگذشتم(2)
بعضى از صحابه از حضرت رسول صلى الله علیه و آله نقل کرده اند که حضرت فرمود: هدیه بفرستید براى مردگان خود. . . صدقه و دعا(3)
هم چنین در روایات، به دعا و طلب رحمت و قرائت قرآن برای برادران و خواهران دینی فوت شده، بسیار سفارش شده است.
امام صادق (ع)فرمود:میت به خاطر طلب رحمت و استغفار بازماندگان خوشحال مى شود، همان گونه که افراد زنده با هدایا خوشحال مى شوند. (4)
پیامبر فرمود: سخت ترین شب ها، شب اوّل قبر است. مى توانید با پرداخت صدقه، به مردگان خوبی کنید. اگر مالى براى صدقه نداشته باشید، لااقل دو رکعت نماز بخوانید و به روح او هدیه کنید که خداوند از آن لحظه هزار فرشته به سوى قبرش مى فرستد که با هر فرشته اى لباسى است و قبر او را از تنگى و فشار مى رهانند و وسعت مى بخشند. (5)
از امام صادق سوال شد : آیا به میت بعد از مرگش چیزی می رسد؟
حضرت فرمود: حج و صدقه و روزه ای که به نیابت از او بگیرند. (6)
از این روایات معلوم می شود که کوچک ترین کار خیر بازماندگان برای اموات، مفید و ثمر بخش است. به همین جهت در آموزه های دینی تأکید شده است که برای اموات کارهای خیر انجام و برای آنان در ایام بزرگ دعا شود و به نیّت آنان صدقه، اطعام و ختم قراَن صورت گیرد. چه این که همه این امور نیز بر اساس آموزه ای خود قران کریم است. پس معلوم می شود که این امور برای مردگان که خود توفیق عمل بدان را نداشته مفید وموثر است.
نکته قابل ذکر اولویت بندی خیرات است اگر شخصی که فوت کرده است حق الناسی دارد یا حق اللهی از قبیل نماز و روزه و. . . بر گردن اوست اینها را باید ادا نمود و خواندن قرآن جبران اینها نیست.
پی نوشت :
1. حر عاملی، وسایل الشیعه، نشر دار الحجت، بیروت 1412 ق، ج 6، ص293.
2. نقل از محمد حسینی طهرانی، معاد شناسی، نشر حکمت، قم 1403ق. ج3، ص 225،
3. شیخ عباس قمی، مفاتیح‏الجنان، نشر دفتر فرهنگ اسلامی تهران، 1370 ش، ص 568 _ ص 571.
4. فیض کاشانی المحجة البیضاء، نشر جامعه مدرسین قم 1370 ش، ج 8، ص 292.
5. اسماعیل معزی ملایری جامع احادیث شیعه نشر دار العلمیه، 1360ش، ج7، ص439.
6. مجلسی، بحار الانوار، نشر دار الاحیا التراث العربی، بیروت 1103 ق، ج6، ص294.