دنیای اخرت

پرسشگر گرامی با سلام و تشکر از ارتباط تان با این مرکز
به چند نكته توجه فرمائيد:
1.آنچه كه در سؤال خود مبني بر پيشرفت دنياي فاني مطرح نموديد، استناد مجازي است كه البته در زبان عادي رايج است اما در مقام علمي دقيق تر اين است كه عالم دنيا حقيقتا پيشرفت علمي و يا ظاهري و تكنولوژي ندارد، بلكه همه امكانات از قبل در دنيا بوده، لكن انسان به تدريج رشد مي كند. با كسب علم و يا كشف هاي جديد و يا اختراع اسباب جديد، بهره خود را از دنيا را بيش تر و علم خود را نسبت به حقايق عالم توسعه مي دهد. نسبت پيشرفت حقيقتا برازنده انسان مي باشد، نه دنيا. به همين بيان بررسي پيشرفت در عالم آخرت نيز با محوريت انسان بررسي مي شود، نه به صورت كلي .
2.در نگاه رايج نيز دنياي آخرت به معناي دنياي پس از مرگ در مقابل دنياي مادي و فعلي كه انسان در آن زندگي مي كند مي شود كه شامل عالم برزخ و عالم قيامت و يا روز حشر همه انسان ها و محاسبه اعمال و در نهايت بهشت و جهنم مي شود. پاسخ شما بايد ناظر به همه اين عوالم باشد .
2.در وجود عالم برزخ هم اكنون و هم زمان با عالم فعلي كه شامل بهشت و جهنم برزخي مي باشد، ترديدي نيست. چون جايگاه ارواح انسان ها پس از مرگ و قبل از قيامت مي باشد. اما در مورد اينكه عالم قيامت و بهشت و برزخ موعود و ابدي هم زمان با عالم فعلي خلق شده و وجود دارند و يا اينكه هنوز ايجاد نشده اند و همزمان با برپائي قيامت كبري ايجاد مي شوند، دو نظر وجود دارد كه بحث در مورد آن در اين جا لزومي ندارد. به هر حال طبق هر دو ديدگاه عالم آخرت از زمان مرگ هر فردي شروع مي شود، خواه بهشت و جهنم موعود هم باشد يا فعلا نباشد، سؤال شما مطرح مي شود كه آیا دنياي آخرت موجود از جهات گوناگون مثل نعمت ها و نقمت ها و ... ثابت است و يا تحت تاثير رشد علمي و ظاهري دنيا تغيير دارد و به سوی تکامل پیش می‏رود؟
4.نعمت‏ها و نقمت‏ هاي عالم برزخ و به طور كلي حوادث عالم آخرت ،تجسمي است از مجموعه اعتقادات و تفكرات و رفتارها و اعمال يك فرد كه در جهان پس از مرگ آن ها و باطن شان را عينا مي بيند. هر كس به هر ميزان كه از لحاظ اعتقادي و يا از لحاظ علمي در دنيا رشد مي كند، همزمان در عالم باطن و عالم برزخ جايگاه بالاتري مي يابد، چون جايگاه او در آخرت تجسم اندوخته هاي او در دنيا مي باشد. پس با اين بيان مشخص مي شود كه عالم آخرت هر فرد متناسب با ارتقای علمي و معنوي و اعتقادي و رفتاري او ارتقا مي يابد. به اين بيان در عالم آخرت پيشرفت و تكامل داريم. به بيان ديگر اگر رشد و پيشرفت جديدي در رفتار و كردار و علم افراد ايجاد شود، متناسب با آن در عالم آخرت نيز رشد و پيشرفتي را شاهد هستيم.(1)
6. پرونده اعمال انسان با مرگ او بسته نمي شود. تاثير كردار نيك و يا بد انسان به ويژه اگر باعث ايجاد يك سنت در جامعه و بر ديگران شده باشد گرچه قرن ها دوام داشته باشد، در رشد و تكامل و جايگاه فرد مؤثر است. به اين بيان نيز مي توان پيشرفت و رشد در آخرت را بيان نمود.
7.بر اساس نگاه دقيق حكمي كل عالم هستي اعم از دنيا و آخرت رو به تكامل و پيشرفت مي باشد، به اين معنا كه جهان هستي براي رسيدن به ثبات و فعليت تام خود در حركتند. عالم هستي از پايين ترين مراتب شروع مي شود كه وجود مادي صرف مي باشد كه نسبت به داشتن كمالات بالقوه بوده و فقط استعداد دارد. هنوز هيچ استعدادي را در خود شكوفا نكرده است. به تدريج با حركت در مسير رشد و تكامل خود يك به يك استعداد هاي خود را به فعليت و شكوفائي مي رساند. انسان نيز به عنوان اشرف مخلوقات در عالم هستي چنين سير و تكاملي را دارد . در مسير حركت خود به قدر تلاش و همت خود مي تواند خود را به سمت كمال خود سوق دهد .بر اساس اين نگاه خروج انسان از دنيا و ورود آن به عالم آخرت كه اولين مرتبه آن عالم برزخ مي باشد، در راستاي همين تكامل مي باشد . انسان در طول حضور در عالم برزخ نيز داراي رشد و تكامل مي باشد كه از آن به تكامل برزخي ياد مي شود. بر اساس همين ديدگاه حتي ورود انسان از عالم برزخ به عالم قيامت نوعي حركت و تكامل بوده و آیات و روایات نيز گویای این حقیقت است که حرکت و تکامل در عوالم بالاتر از برزخ نیز وجود دارد حتی انتقال از عالم برزخ به عالم حشر و اولین عالم از عوالم حشر، به جای خود، تحول تکاملی و سرفصلی از حرکت کلی تکامل می‌‏باشد. چرا که با تحقق مرگ برزخی (نفخ صور اول) ارواح از نظام برزخ به نظام بالاتر و اولین عالم از عوالم حشر وارد می‌‏گردند و از نظام برزخی رها می‌‏گردند که این انتقال خود در حرکت صعودی به سوی حضرت حق، یک تحول تکاملی بزرگ برای روح انسان است. روح با این تحول و این سرفصل هم در مرتبه بالاتری از فعليت چهره اصلی خود را یافته و هم از مرتبه نازله برزخی خود به مرتبه عالی‏تر ارتقا می‌‏یابد.
آیات و روایات فراوانی داریم که گویای حرکت و تکامل و پيشرفت در روز قيامت و عالم آخرت مي باشد كه به برخي از آن ها اشاره مي كنيم:
الف). «کسانی که عهد و پیمان خدا و سوگندهای خود را به بهای ناچیزی می‌‏فروشند، آنان را در آخرت از سعادت‏های اخروی [بهره‏ای نیست و خدای متعال]روز قیامت با آنان سخن نمی‏گوید و به نظر رحمت به [ایشان نمی‏نگرد و آن ها را ]پاک شان نمی‏گرداند و عذابی دردناک خواهند داشت».(2)
جمله «و پاک شان نمی‏گرداند» در این آیه مفهوم خاصی دارد. جمله حکایتگر این حقیقت است انسان‏هایی که در صراط مستقیم عبودیت بوده و مورد نظر حق می‌‏باشند، در حشر و در مواقف و عوالم آن مشمول تزکیه حضرت حق بوده و خداوند آن ها را از ناپاکی‏ها پاک ساخته، از آنچه که روی چهره اصلی‏شان قرار گرفته و از بسیاری از حقایق محجوب شان کرده، تزکیه و تطهیر می‌‏کند، از طرفی، تزکیه خدا تکمیل و کامل ساختن روح آدمی است. با تطهیر، روح را از حجاب ها، تعلق‏ها و رنگ‏ها و هر چه که بر روح در تنزلش از موطن اصلی، عارض گشته، نجات داده و آزاد می‌‏گرداند. در حقیقت یک حرکت تکاملی است برای روح و حرکت روح هم جز با تزکیه نمی‏باشد، چه تزکیه در زندگی دنیوی تحت سلوک دینی انجام گیرد و چه در قیامت به مقتضای احکام خاص همان عالم. پس آیه به روشنی می‌گوید که تزکیه در عالم قیامت هست، یعنی حرکت تکاملی در عالم حشر وجود دارد.
ب).« اما آنان که به خدا گرویدند و به او تمسک جستند، به زودی خدا آنان را در جوار رحمت و فضلی از جانب خویش درآورد و ایشان را به سوی خود، به راهی راست هدایت کند».(3)
این آیه با لحن خاصی صراحت دارد که پس از رسیدن به بهشت و قرار گرفتن در آن، مؤمنان دوباره به راه و مسیری که به سوی خدا می‌‏رود، هدایت می‌‏شوند. پس خداوند بهشتیان را به راهی که لقای بالاتر، بهتر، جامع‏تر و کامل‏تر است، پیش می‌‏برد ،یعنی حتی در بهشت نزدیک شدن بیش تر و خدا را بهتر دیدن نیز وجود دارد. تازه اصل حرکت براساس حبّ و اشتیاق و لقای حق آغاز می‌‏گردد، بنابراین حرکت و تکامل در عالم حشر وجود دارد.
ج). «حقیقت این است که خداوند کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‏اند، در باغ‏ها و بهشت‏هایی [که از زیر درختان ]آن نهرها روان است، در آورده و داخل می‌‏گرداند. در آن‏جا با دستبندهایی از طلا و مروارید آراسته می‌‏شوند و لباس شان در آن‏جا از حریر و پرنیان است. پس از قرار گرفتن در چنین وضعیتی هدایت می‌‏شوند به گفتار پاک و پاکیزه [و به سوی راه خدای ستوده و حمید ]هدایت می‌‏گردند».(4)
آیه فوق اشاره دارد که بهشتیان پس از قرار گرفتن در بهشت، به سخن پاکیزه و صراط حمید هدایت می‌‏شوند، پس معلوم می‌‏شود که تازه در آن‏جا راه به خصوصی شروع می‌‏گردد . راهی که حرکت در آن نباشد، راه نیست. این آیه می‌‏گوید: خداوند با اسم «حمید» خود مؤمنان و مشتاقان را می‌‏برد به آن‏جا که باید ببرد. پس حرکت در عوالم حشر وجود دارد و سیر تکاملی در آن‏جا ادامه دارد.
جهت مطالعه بيش تر مي توانيد به منابع زير مراجعه فرمائيد:
- قیام قیامت، استاد محمد شجاعی، مبحث تکامل حشری.
- معاد یا بازگشت به سوی خدا از همان نويسنده
- نتایج کلامی حکمت صدرایی، فصل انجام شناسی.

پی‏نوشت‏‌ها:
1. ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 6، ص 363 ـ 364، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران 1377ش.
2. آل عمران (3) آیه 77.
3. نساء (4) آیه 571.
4. حج (22) آیه 32- 42.