علت حرام بودن ریش زدن

پرسش: علت حرام بودن ریش زدن
شرح : دلیل ریش داشتن در اسلام چیست و برای چه زدن آن را حرام می دانند؟
پاسخ:
پرسشگر گرامي با عرض سلام و سپاس به خاطر ارتباطتان با اين مركز
در مورد تراشیدن ریش با تیغ و ماشینی که مثل تیغ از ته می‌تراشد، در بين فقها و مراجع چند نظر وجود دارد. همه به صراحت فتوا به حرمت نداده اند ؛ بلكه برخي فتوا داده (1) و برخي بنا بر احتياط واجب تراشيدن ريش را جايز ندانسته اند .(2) اما تقريبا اكثر قريب به اتفاق مراجع در طول تاريخ اسلام تراشيدن ريش را مجاز نشمرده اند ؛ دلیل این مسئله روایات و سیره قطعی و مسلّمي است که به زمان پیامبر (ص ) متصل است .
در مورد تراشیدن ریش، روایاتی وارد شده که از تراشیدن آن مذمّت کرده كه بخشي عمده آن ها اين است كه آن را کار مجوسی ها و یهودی ها دانسته است، مثلا پیامبر فرمود: «سبیل را بتراشید (کوتاه کنید) ولی محاسن را وا بگذارید و خود را شبیه به یهود نکنید» . (3)
باز از حضرت نقل شده: «مجوس ریش های شان را می‌تراشیدند و سبیل های شان را وا می‌گذاشتند، ولی ما مسلمانان سبیل‌ها را کوتاه می‌کنیم و ریش را وا می‌گذاریم و این بر اساس فطرت و خلقت است » . (4)
رواياتي در مورد عذاب شدن امت هاي قبلي در نتيجه اين عمل وارد شده كه در ادامه نقل خواهيم كرد ، اما بايد دانست كه همه ادله منحصر در اين روايات نيست . فقها و مراجع از مجموع روایات استفاده کرده اند که ریش تراشی بنا بر احتیاط واجب جائز نیست.
اين گونه امور از مسائل فرعي فقهي هستند كه علت و دليل و فلسفه اصلي آن ها تعيين ميزان تسليم و تبعيت ما در برابر فرامين الهي است . نمي توان به راحتي به علت و فلسفه خاص اين اعمال و دستورات رسيد ، همان گونه كه فلسفه تعداد ركعات نماز و مانند آن بر ما روشن نيست . اما وقتي معيار كشف دستورات شرعي را روايات و سنت دانستيم و فقها از طريق اين منابع به چنين نظري رسيده اند ،همين امر قانع كننده ترين دستور براي ما خواهد بود .
در واقع منطقي ترين دليل ما بر پذيرش حكم آن است كه اين دستور به عنوان تكليفي ديني از مجاري منطقي و قابل اعتماد شريعت به ما رسيده ، در نتيجه عمل به اين دستور همانند هر دستور ديگر تعبدي شرعي، لازم و منطقي و معقول است . اگر معيار منطقي بودن يك حكم را يافتن علل طبيعي و بهداشتي و دنيايي آن بدانيم، بايد گفت چه بسا نتوان براي بسياري از دستورات قطعي دين دليلي از اين دست يافت .
البته از نظر فقهي دليل مراجع براي دادن اين فتوا متفاوت بوده و تنها منحصر در اين روايات نيست. مثلا ايشان به سيره هم به عنوان يك دليل توجه داشته اند ، زيرا سیره و روش عملى پیامبران و امامان و اصحاب ائمه (ع) گذاشتن ریش بوده است. در تاریخ سراغ نداریم پیامبر یا امامى ریشش را تراشیده باشد. بنا بر این تراشیدن ریش بر خلاف احتیاط است. کوتاه کردن سبیل مستحب است. البته در رعايت اين امر تراشيدن تا مقداري كه صدق ریش كند، يعني افراد بگويند ريش گذاشته ، کافى است و لزومى ندارد که ریش بلند باشد.
مرحوم آیت الله العظمی خویی ، درباره حرمت تراشیدن ریش بحثی مبسوط دارند که خلاصه آن را بازگو می کنیم :
مشهور بلکه اجماع بین علمای شیعه و سنی ، حرمت تراشیدن است . وجوه ذیل برای حرمت اقامه شده :
1. «فلیغیرن خلق الله » ؛ (5) تراشیدن ریش تغییر خلقت به شمار می آید. پس حرام است .
2. در روایاتی امر شده به بلند گذاشتن ریش و زدن سبیل ها و از تشبیه به یهود و مجوس نهی گردیده است .
3. در روایاتی معروف به جعفریات آمده که تراشیدن ریش مثله کردن است و هر کس مثله کند، لعنت خدا بر او باد. (6)
4. روایاتی که دلالت دارند بر این که سلوک و مسلک دشمنان دین جایز نمی باشد. ریش تراشی از جمله آن ها محسوب می شود.
5. پیامبر (ص ) در خطاب به دو پیام آور کسری فرمود: وای بر شما !چرا این گونه هستید؟ آن دو گفتند : پادشاه ما را این گونه امر کرده ، پیامبر فرمود: اما پروردگار من امر فرموده که ریشم را بگذارم و سبیل هایم را کوتاه کنم . (7)
6. فرمایش امام علی (ع ): اقوامی بودند که ریش تراشی نمودند و سبیل ها را گذاشتند ، پس مسخ شدند. (8)
آیه الله خویی همه اين ادله را كامل و قابل قبولي ندانسته، دليل ديگري كه روايت خاصي از امام رضا عليه السلام باشد ، به عنوان دليل اصلي مي پذيرند (9) و در نهايت مي فرمايند :
« سیره قطعیه ای که بین متدینان متداول و به زمان پیامبر (ص ) متصل است، بر این مدعا دلالت می کند » . (10)
پس ادله اين حكم فقهي تنها منحصر در مورد روايات مورد توجه شما نيست ، بلكه مبناي فقهاي بزرگي چون مرحوم خويي اموري ديگر غير از روايات مسخ شدن است .

پی نوشت ها:
1. آیة الله بهجت، توضیح المسائل، مسائل متفرقه، س4 .
2. امام خمینی، توضیح المسائل، مسائل متفرقه، س83؛
آیة الله خامنه‌ای، رساله اجوبة لاستفتائات، ص315، س1414؛
آیة الله مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج2، س753؛
آیة الله فاضل، جامع المسائل، ج1، س955.
3. شيخ حر عاملى، وسائل الشيعة ، ج 2 ، ص 117، مؤسسه آل البيت عليهم‏السلام ، قم، 1409 هجرى قمرى .
4. همان .
5. نساء (4)، آیه 118.
6. المستدرک ، ج 1، ص 59 ، نشر دار الاحیا لتراث العربی، بیروت، بی تا .
7. همان، ص 59 .
8. وسائل الشیعه ، ج 2 ، ص 117 .
9.عن محمد بن إدريس في آخر السرائر نقلا عن جامع البزنطي صاحب الرضا «ع» قال: و سألته عن الرجل هل يصلح له أن يأخذ من لحيته؟ قال: أما من عارضية فلا بأس و أما من مقدمها فلا. (وسائل‏الشيعة ج2 ،ص112).
10. مصباح الفقاهه ، تقریرات درس محقق خویی ، به قلم توحیدی تبریزی ، ج 1، ص 257- 261، انتشارات انصاريان ، 1417 ه ق .

پرسش: آیا ته ریش داشتن حرام است؟ یعنی این عمل حرام انجام شده یا نه؟
پاسخ:
ته ریش داشتن اگر به اندازه ای باشد که عرفا بگویند ریش دارد ،اشکالی ندارد و حرام نیست. اما اگر تراشیدن ریش به اندازه ای باشد که عرفا صدق ریش نکند، به احتیاط واجب حرام است. (1)

پی نوشت:
1. آیت الله خامنه ای ، رساله اجوبه الاستفتائات، س 1409و1413.