آداب دقیق خاکسپاری و سوگواری

با سلام و تشکر به جهت ارتباطتان با اين مرکز.
آداب خاک سپاری و دفن میت، دو قسم است:
الف) واجبات:
1. میت باید طور دفن شود که بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بدنش را بیرون آوردند.
2. میت را در قبر به پهلوی راست رو به قبله بگذارند.
3. میت مسلمان باید در جایی دفن شود که موجب اهانت به میت حساب نشود و در قبرستان کافر دفن نشود و در زمینی که غصبی باشد، دفن نشود.
ب) مستحبات دفن و خاک سپاری:
1. مستحب است میت را در قبری که به اندازه قد انسان متوسط گود شده باشد، دفن کنند.
2. مستحب است در نزدیک ترین قبرستان دفن شود؛ مگر آن که در قبرستان دورتر، مردمان خوب دفن شده باشند و مردم برای فاتحه اهل قبور، بیش تر به آن جا بروند.
3. مستحب است پیش از دفن، جنازه میت در چند قدمی قبر گذاشته شود و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم، میت را وارد قبر کنند.
4. اگر میت مرد باشد، مستحب است در مرتبه چهارم از طرف سر وارد قبر کنند و اگر میت زن باشد، در مرتبه سوم طرف قبله قبر گذاشته شود و در مرتبه چهارم، به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن به قبر، پارچه ای روی قبر بگیرند.
5. مستحب است میت را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند و دعاهایی را که دستور داده شده است، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند.
6. بعد از آن كه ميّت را در لحد گذاشتند، گره‏هاى كفن را باز كنند و صورت ميّت را روى خاك بگذارند و بالشى از خاك زير سر او بسازند و پشت ميت، خشت خام يا كلوخى بگذارند كه ميّت به پشت برنگردد. پيش از آن كه لحد را به پوشانند، دست راست را به شانه راست ميّت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ ميّت بگذارند و دهان را نزديك گوش او ببرند و به شدّت حركتش دهند و سه مرتبه بگويند: «اسْمَعْ افْهَمْ يا فُلانَ بْنَ فُلان»، و به جاى فلان، اسم ميّت و پدرش را بگويند؛ مثلًا اگر اسم او محمد و اسم پدرش على است، سه مرتبه بگويند: «اسْمَعْ افْهَمْ يا مُحَمَّدَ بْنَ عَلى». پس از آن بگويند:
«هَلْ انْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِي فَارَقْتَنا عَلَيهِ مِنْ شَهَادَةِ انْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَريكَ لَهُ وَ انَّ مُحَمَّداً صَلّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ سَيِّدُ النَّبِيّينَ وَ خاتَمُ الْمُرْسَلِينَ و انَّ عَلِياً أَميرُ الْمُؤمِنينَ وَ سَيِّدُ الْوصِيِّينَ وَ امامٌ افْتَرَضَ اللَّهُ طاعَتَهُ عَلَى الْعالَمِينَ وَ انَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ وَ عَلِيَّ بْن مُوسى‏ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ وَ عَلى بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَليٍّ وَ الْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِىَّ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ ائِمَّةُ الْمُؤمِنينَ وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ وَ ائِمَّتُكَ ائِمَّةُ هُدىً بِكَ (3) ابْرارٌ يا فُلانَ بْنَ فُلانٍ»، و به جاى فلان بن فلان، اسم ميّت و پدرش را بگويد.
و بعد بگويد: «اذا اتاكَ الْمَلَكانِ الْمُقَرَّبانِ رَسُولَيْنِ مِنْ عِندِ اللَّهِ تَبارَكَ وَ تَعالَى وَ سَأَلاكَ عَنْ رَبِّكَ وَ عَنْ نَبِيِّكَ وَ عَنْ دِيِنكَ وَ عَنْ كِتابِكَ وَ عَنْ قِبْلَتِكَ وَ عَنْ ائِمَّتِكَ فَلا تَخَفْ وَ لا تَحْزَنْ وَ قُلْ فِي جَوابِهِما اللَّهُ رَبّي وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نَبِيِّي وَ الإِسْلامُ دِينِي وَ الْقُرْآنُ كِتابِي وَ الْكَعْبَةُ قِبْلَتِى وَ اميْرُ الْمُؤمِنينَ عَلِىُّ بْنُ أبي طالِبٍ امامى وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الُمجْتَبى‏ امامى وَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ الشَّهيدُ بِكَرْبَلاءَ امامِى وَ عَلِىٌّ زَيْنُ الْعابِدِينَ امَامِى وَ مُحَمَّدٌ البِاقِرُ امَامِى وَ جَعْفَرٌ الصّادِقُ امَامِى وَ مُوسَى الكاظِمُ إِمامي وَ عَلِىٌّ الرِّضا إِمامي و مُحَمَّدٌ الجَوادُ إِمامي و عَلىٌّ الْهَادِى امَامِى وَ الْحَسَنُ الْعَسْكَرىُّ امَامِى وَ الْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ (4) امامى هؤُلاءِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ (5) ائِمَّتِى وَ سَادَتِى وَ قَادَتِى وَ شُفَعَائِى بِهِمْ أَتَولَّى وَ مِنْ اعدائِهِمْ أَتَبَرَّأُ فِى الدُّنْيَا وَ اْلآخِرَةِ ثُمَّ اعْلَمْ يا فُلانَ بْنَ فُلان»، و به جاى فلان بن فلان، اسم ميّت و پدرش را بگويد و بعد بگويد: «انَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى نِعْمَ الرَّبُّ وَ انَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نِعْمَ الرَّسُولُ وَ انَّ عَلِىَّ بْنَ أَبِي طالِبٍ وَ اوْلادَهُ الْمَعْصُومينَ الْأَئِمَّةَ الْاثْنَيْ عَشَرَ نِعْمَ الْأئِمَّةُ وَ انَّ ما جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حَقٌ وَ انَّ الْمَوْتَ حَقٌ وَ سُؤالَ مُنْكَرٍ وَ نَكيرٍ فِى القَبْرِ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌ‏ وَ النُّشُورَ حَقٌّ وَ الصِّراطَ حَقٌّ وَ الْمِيْزانَ حَقٌّ وَ تَطايُرَ الْكُتُبِ حَقٌّ وَ انَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النَّارَ حَقُّ وَ انَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيهَا وَ انَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ» پس بگويد: «أَ فَهِمْتَ يا فُلانُ»، و به جاى فلان، اسم ميّت را بگويد. پس از آن بگويد: «ثَبَّتَكَ اللَّهُ بِالْقَولِ الثَّابِتِ وَ هَداك اللَّهُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ عَرَّفَ اللَّهُ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اوْليائِكَ في مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ». پس بگويد: «اللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ اصْعَدْ بِرُوحِهِ الَيكَ وَ لَقِّهِ (6) مِنكَ بُرهَاناً اللَّهُمَّ عَفوَكَ عَفْوَك‏».
7. مستحب است كسى كه ميت را در قبر مى گذارد، با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پاى ميت، از قبر بيرون بيايد. غير از خويشان ميت كسانى كه حاضرند، با پشت دست خاك بر قبر بريزند و بـگـويند: «انا للّه وانا اليه راجعون». اگر ميت زن است، كسى كه با او محرم مى باشد، او را در قبر بگذارد و اگر محرمى نباشد، خويشانش او را در قبر بگذارند.
8. مـسـتـحب است قبر را مربع يا مربع مستطيل بسازند و به اندازه چهار انگشت از زمين بلند كنند و نشانه اى روى آن بگذارند كه اشتباه نشود. روى قبر آب بپاشند و بعد از پاشيدن آب، كسانى كه حاضرند دسـت ها را بر قبر بگذارند و انگشت ها را باز كرده، در خاك فرو برند و هفت مرتبه سوره مباركه "انا انزلناه" را بخوانند. براى ميت طلب آمرزش كنند و اين دعا را بخوانند: «اللهم جاف الارض عن جنبيه واصعد اليك روحه ولقه منك رضوانا واسكن قبره من رحمتك ما تغنيه به عن رحمة من سواك».
پـس از رفـتـن كسانى كه تشييع جنازه كرده اند،
مستحب است ولىّ ميت يا كسى كه از طرف ولى اجازه دارد، دعاهايى را كه دستور داده شده، به ميت تلقين كند. (1)
** اما آداب سوگورای برای میت عبارت است از:
1. مـسـتحب است انسان در مرگ خويشان، مخصوصا در مرگ فرزند، صبر كند و هر وقت ميت را ياد مـى كـنـد، «انـا للّه وانا اليه راجعون» بگويد. براى ميت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.
2. بنا بر احتياط، جايز نيست انسان در مرگ كسى صورت و بدن خود را بخراشد و موى خود را بكند؛ ولى به سر و صورت زدن، بنا بر اقوى، جايز است.
3. پـاره كردن يقه در مرگ غير پدر و برادر، بنا بر احتياط جايز نيست. احتياط مستحب آن است كه در مصيبت آنان هم يقه پاره نكند.
4. احتياط مستحب آن است كه در گريه بر ميت، صدا را خيلى بلند نكنند.
6. سزاوار است در شب اول قبر، دو ركعت نماز وحشت براى ميت بخوانند. دستور آن اين است كه در ركـعـت اول بـعـد از حـمـد، يك مرتبه آية الكرسى و در ركعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه سوره "انا انزلناه" را بخوانند و بعد از سلام نماز بگويند: «اللهم صلى على محمد و آل محمد وابعث ثوابها الى قبر فلان»، و به جاى كلمه فلان، اسم ميت را بگويند.
نمـاز وحـشـت را در هر موقع از شب اول قبر مى شود خواند؛ ولى بهتر است در اول شب بعد از نماز عشا خوانده شود.
اگر بخواهند ميت را به شهر دورى ببرند، يا به جهت ديگر دفن او تأخير بيفتد، بايد نماز وحشت به كيفيت گذشته را تا شب اول قبر او تأخير بيندازند.
7. مستحب است برای میت دعا و طلب آمرزش کنند و قرآن برای میت بخوانند.
8. مستحب است مؤمنان، صاحبان عزا را سر سلامتى دهند؛ ولى اگر مدتى گذشته است كه به واسـطه سر سلامتى دادن، مصيبت يادشان مى آيد، ترك آن بهتر است. همچنین مستحب است تا سه روز براى اهل خانه ميت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان، مكروه است. (2)

پی نوشت ها:
1. آیت الله سیستانی، توضیح المسائل، م 603- 619.
2. همان، م 620-630.